რამდენ ბალზეა მშენებლობები გათვლილი საქართველოში?

შენობა-ნაგებობის მიმართ ხარისხობრივი მოთხოვნები გარდამავალი პერიოდის სახელმწიფოებში განსაკუთრებულად მნიშვნელოვან თემას არ წარმოადგენს. ითვლება, რომ სეისმომედეგური მშენებლობა გრძელვადიანი პერსპექტივის საკითხია. ამას ხელს უწყობს ისიც, რომ ადამიანები გრძელვადიან საფრთხეებზე არ ფიქრობენ.

მოსახლეობა თემის აქტუალობას მხოლოდ მაშინ აცნობიერებს, როდესაც დამანგრეველი მასშტაბის მიწისძვრები ხდება. ეს ბოლო პერიოდში განვითარებულმა მოვლენებმაც დაადასტურა. ზოგადად, დამკვეთები ყურადღებას უფრო ესთეტიკას და სხვა მსგავს საკითხებს აქცევენ.

არავის უნდა, მიწისძვრის რისკების გამო გააძვიროს მშენებლობა და დაიცვას ის სტანდარტები, რომლებიც, როგორც წესი, ასეთ შემთხვევებში აღიარებულია. ამიტომ, ამ მიმართულებით, დისკუსია ხშირად გვჭირდება, რათა შევახსენოთ ადამიანებს, რომ ასეთი რამე შეიძლება მოხდეს სეისმურად აქტიურ ზონებში და ამან შეიძლება დამანგრეველი შედეგები გამოიწვიოს.

რამდენ ბალზეა მშენებლობები გათვლილი საქართველოში?

პირველი ჩვენ უნდა ამოვიდეთ ტერიტორიის ზონის კუთვნილებიდან. ქალაქთმშენებლობითი გენერალური გეგმების გარდა, მოქმედებს დარგობრივი ტიპის გეგმები. ერთ-ერთი მათგანია საქართველოს სეისმური დარაიონების რუკა, რომელიც ცალკეული ტერიტორიისთვის ადგენს, თუ რამდენ ბალზე უნდა იყოს გათვლილი შენობა-ნაგებობების კონსტრუქციული გაანგარიშება.

მაგალითად, თბილისის შემთხვევაში, ეს არის 8 ბალიანი მედეგობა. ყველაზე მაღალი გვაქვს 9 ბალი, ყველაზე დაბალი 7 ბალიანიც გვაქვს გარკვეულ ტერიტორიებზე. რუკას რომ დახედავთ, ნახავ გადასვლას ღია წითლიდან მუქ წითლამდე. რაც უფრო მუქია არეალი, მით უფრო მაღალია მოთხოვნა სეისმომედეგ მშენებლობაზე.

რა ხდება რეალურად?

ჩვენ ძალიან ცუდი წარსული გამოცდილება გაგვაჩნია. მაგ, „სეისმომედეგი მშენებლობის“ წესებში, 2012 წლის მარტში განხორციელებული ერთადერთი ცვლილება, შეეხებოდა სტანდარტის დაწევას: „კონკრეტული სამშენებლო მიწის ნაკვეთისათვის, შესაბამისი დასაბუთების საფუძველზე, საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების მინისტრის ბრძანების საფუძველზე შეიძლება განხორციელდეს მოცემული დასახლებისათვის ბალებში დადგენილი სეისმურობის სიდიდის კორექტირება“(https://www.matsne.gov.ge/ka/document/view/1622589?publication=0).

პრაქტიკაში ეს უფლება სიდიდეების შემცირებისთვის გამოიყენებოდა. არადა სეისმური დარაიონების რუკა ბევრი სხვა მიმართულებით საჭიროებს კორექტირებას, რაც დღემდე განუხორციელებელ ამოცანად რჩება.

როგორ ხდება ბალიანობის განსაზღვრა ცალკეულ ნაკვეთზე/ცალკეულ შენობაზე?

სეისმური დარაიონება და ბალიანობის განსაზღვრა არის ზოგადი მოცემულობა. კონკრეტულ ნაკვეთებთან დაკავშირებით, დამატებით კიდევ უამრავი ფაქტორია გასათვალისწინებელი. მათ შორის, როგორია გეოლოგიური მდგომარეობა.

ბალიანობისა და ქანების მდგომარეობის ანალიზიდან გამომდინარეობს, ამ ნაკვეთზე დაგეგმილი შენობის კონსტრუქციული პროექტირების დეტალები. ქანი თუ მყიფეა, აქ ბუნებრივია სხვა გათვლა გვჭირდება. ამიტომ, ბუნებრივია, ეს 8 ბალი ჯერ კიდევ არაფერს ნიშნავს. მას უნდა ჰქონდეს გაგრძელება. ჩვენ უნდა ვიკვლიოთ კონკრეტულ ტერიტორიაზე გეოლოგიური მონაცემები და მხოლოდ ამის შემდეგ უნდა გაკეთდეს შესაბამისი კონსტრუქციული გათვლა.

რა კავშირი აქვს სეისმომედეგობას ექსპლუატაციის ვადასთან?

ასეთი კავშირი, ცალსახად უნდა დავაფიქსიროთ, რომ პირდაპირია. თუმცა, მოარული დეფინიცია, რომ შენობას 70-100 წელი აქვს ექსპლუატაციის ვადა და ამ ვადის გასვლის შემდეგ ის ავტომატურად უვარგისია, არასწორია.

შენობის ხანმედეგობა ინდივიდუალურად უნდა შემოწმდეს. შემოწმების საფუძველი უნდა გახდეს გარკვეული ვადის გასვლა. კონსტრუქციულ მედეგობაზე უნდა გვქონდეს ოპერატიული ინფორმაცია. სწორედ ესაა ამ სიტუაციიდან გამოსავალი - უნდა დადგინდეს ცალკეულ შემთხვევაში შენობა/ნაგებობას გასული აქვს თუ არა ეს ექსპლუატაციის ვადა.

რა როლი აქვს ამ საქმეში მოსახლეობის თვითშეგნებას?

ამ მიზნებისთვის აუცილებელია არსებობდნენ ძლიერი და აქტიური კონდონიუმები. ამხანაგობები ამ მიმართულებით უფრო აქტიურები უნდა იყვნენ. ბუნებრივია, სახელმწიფო ყველგან ვერ მივა და ყველა კარზე ვერ დააკაკუნებს.

აქტიური უნდა იყოს თავად მოქალაქე. მესაკუთრის ინტერესია, რომ მან იცოდეს ინფორმაცია მისი საცხოვრებელი შენობის შესახებ. აუცილებელია ამის ინსტიტუციონალიზება. სხვა მხრივ, მოსახლეობაში შეგნების ამაღლება აუცილებელი პირობაა იმისათვის, რომ დაიძლიოს ეს საფრთხეები.

რეგულაციების რეფორმის საჭიროება

საქართველოში დღეს ძალიან მოძველებული რეგულაციები მოქმედებს. კონსტრუქციულ მედეგობაზე და პროექტირებაზე, მასალის ხარისხის რეგულირებაზე რაიმე სახის ქართული ნორმა არ არსებობს. აღიარებული გვაქვს 1991 წლამდე საქართველოში მოქმედი ე.წ. საბჭოური სნიპები და 36 ქვეყნის ტექნიკური რეგლამენტი. თუმცა რეალურად ეს უფრო დაბნევაა, ვიდრე გამოსავალი. ამიტომ, აუცილებელია სიცხადის შემოიტანა ამ ბუნდოვანებაში. გამოსავალი კი შეიძლება ევროკოდების შემოღება იყოს.

მშენებლობის ახალმა კოდექსმა განსაზღვრა, რომ კონსტრუქციულ ნაწილში და სეისმური მედეგობის ნაწილში ჩვენ გეზი უნდა ავიღოთ ევროპული რეგულაციებისკენ. ევროპული კოდების თარგმნა დასრულებულია და დღეს ის ადაპტირების პროცესს გადის.

დოკუმენტი საკმაოდ მოცულობითია. ათასობით გვერდზეა საუბარი, რომელიც ზუსტად მიუთითებს ინსტრუქციულად რა შემთხვევაში, როგორ უნდა მოვიქცეთ. კონსტრუქციული ნორმების გარდა, აღნიშნული მოიცავს სამშენებლო მასალების ხარისხსაც. ცხადია, ამ უკანასკნელის გარეშე შეუძლებელი იქნება შენობის ხარისხობრივი მოთხოვნების (სეისმომედეგური მშენებლობა, ენერგოეფექტურობა და ა.შ.) დაცვა.

როგორ უნდა აღსრულდეს რეგულაციები?

რეგულაციებს „მშვენიერი“ ნაწილის გარდა აქვს „იმედგაცრუების" ნაწილი. ეს მაშინ ხდება, როცა იწყება მისი რეალობაში გადატანა. იმედგაცრუების თავიდან ასაცილებლად აუცილებელია კონტროლის ძლიერი მექანიზმის არსებობა. დღეს მოქმედი მდგომარეობით, ძალიან ბევრი ტექნიკური ტიპის შემოწმებები დელეგირებულია კერძო პირებზე. ეს არის აკრედიტებული ინსპექტირების ორგანოები, რომელზეც გაცემულია სახელმწიფოს აკრედიტაცია.

თუმცა, უნდა ვაღიაროთ, რომ ბაზარმა ეს ბოლომდე ვერ დაარეგულირა. სწორად იმიტომ, რომ ინტერესი არსებობს, დამკვეთის მხრიდან არსებობს არაფორმალური სახელშეკრულებო ურთიერთობები და შეიძლება გარკვეულ გადაცდომებს ჰქონდეს ადგილი.

ვფიქრობ, რომ ამ შემთხვევაში სახელმწიფომ უნდა აიღოს მეტი პასუხისმგებლობა. ხელისუფლებას აუცილებლად უნდა ჰყავდეს ასეთი სერტიფიცირებული პირები, რომლებიც შეამოწმებენ გეოლოგიურ კვლევებს, კონსტრუქციულ პროექტებს.

პროცესის ბოლოს კი ამ პროექტების საფუძველზე განხორციელებულ მშენებლობებს ჩაიბარებენ. საჯარო ფუნქციის დელეგირება კერძო პირებზე, რაც ზოგადად დასაშვებია, ჩვენს გარდამავალ სიტუაციაში არ მიმაჩნია მიზანშეწონილად.

როგორია სიტუაცია ავარიულ სახლებზე?

ჩვენ ზუსტად არ ვფლობთ ინფორმაციას, იმის შესახებ, თუ რა მდგომარეობაა თბილისა და რეგიონებში ავარიული სახლების მიმართულებით. შემაშფოთებელია ის, რაც ვიცით, რომ თბილისში ოფიციალურად არის დაახლოებით 10 000 ავარიული საცხოვრებელი შენობა.

ეს ნიშნავს, რომ ისინი არ არიან მედეგი მიწისძვრების მიმართ. ეს ავარიული შენობები დაჯგუფებულია დაზიანების ხარისხის მიხედვით: პირველი კატეგორიის, მეორე კატეგორიის და ა.შ., რაც უფრო მაღალია დაზიანება, მით უფრო სახიფათოა იქ ცხოვრება. თბილისისთვის 10 000 ძალიან შემაშფოთებელი მაჩვენებელია.

რამდენად შესაძლებელია ავარიული სახლების ჩანაცვლება?

აუცილებლად უნდა აღვნიშნოთ, რომ ნამდვილად მისასალმებელია, ავარიული შენობების ჩანაცვლების პროგრამა, რომელიც თბილისის მერიამ დაიწყო და სხვა ქალაქებსაც გადაედო. მაგრამ უნდა აღიაროთ, რომ სახელმწიფოს ჩარევით 10 000 შენობის ჩანაცვლებას ძალიან დიდი დრო და რესურსი სჭირდება.

ამ მიმართულებით ინფორმაციის შეგროვებაც კი საკმაოდ რთული და შრომატევადი სამუშაოა. ჩვენ უნდა ვიცოდეთ, იმ 10 000 შენობიდან, სად რა მდგომარეობა გვაქვს. უნდა გაკეთდეს შენობა- ნაგებობების დეტალური ინვენტარიზაცია და აღრიცხვა. სადაც ყველაზე კრიტიკულად შეუსაბამო ვითარებაა, პირველადი ღონისძიებები სწორედ იქ უნდა განხორციელდეს. ინფორმაციის მოგროვებას და შეფასებას უნდა მოჰყვეს ოპერატიული გეგმები, სადაც კონკრეტულად უნდა ითქვას, რა რეაგირება მოხდება ასეთი ტიპის შენობა-ნაგებობების მიმართ.

ზოგადად, ვფიქრობ, რომ ამ მიმართულებით სახელმწიფომ უნდა შექმნას ჯანსაღი კონკურენტული გარემო ბაზარზე და თავად ნაკლებად ჩაერიოს ცალკეული პროექტის განხორციელებაში.

ამისთვის შესაფერისი მექანიზმი იქნებოდა განაშენიანების დეტალური გეგმების მომზადება, რომელიც ერთი მხრივ, ინტერესს გაუჩენს ინვესტორს, ხოლო მეორე მხრივ, არ დააზიანებს ურბანულ ქსოვილს. პროექტები აუცილებლად უნდა განხორციელდეს საჯარო და კერძო ინტერესების საუკეთესო დაბალანსებით და არსებული საუკეთესო პრაქტიკის გათვალისწინებით.

კობა ყალიჩავა

თბილისის ივანე ჯავახიშვილის სახელობის უნივერსიტეტის იურიდიული ფაკულტეტის პროფესორი, სამართლის დოქტორი