რა ელის ლარს?
ნუთუ კატასტროფის ძველი სცენარი მეორდება!
ემზარ ჯგერენაია
თსუ პროფესორი, PHD
მსოფლიო ფინანსური ბაზარი შევიდა ტურბულენტურობის ფაზაში. ჩინეთის მოვლენების გამო, წამყვანი პლატფორმების ინდექსები ერთმანეთის მიყოლებით დაეცა. ბრაზილია 1 სექტემბერს რეცესიის ზონაში შევიდა, სადაც რუსეთი უკვე რამდენიმე კვირაა იმყოფება.
ბრიკის ქვეყნებიდან, ჯერჯერობით, ინდოეთი ინარჩუნებს სახეს. ალან გრინსპენის „ფორქასტი“ გამართლდა და ექსპერტთა აზრით, შესაძლებელია ეს დარტყმის ტალღა უახლოეს ხანებში უფრო მძლავრი ძალით კიდევ განმეორდეს.მსხვილი საფინანსო ინვესტორის, მარკ ფაბერის აზრით, შტატები იმყოფება გიგანტური ბუშტის ცენტრში, რომელიც შეიძლება ნებისმიერ დროს გასკდეს. ამ ბუშტის ზრდა სხვა მაჩვენებლითაც დასტურდება – დერევატივების არნახული ზრდა. ასე მაგალითად, ამერიკის უმსხვილესი დერევატივები აღემატებიან აქტივებს 30-ჯერ, რაც 30%-ით მეტია 2007 წლის დონეზე. არადა 2007 წლის კრიზისში ძირითადი დამნაშავე, სწორედ, წარმოებული პროდუქტები იყო და ჯერ კიდევ 2002 წელს უორენ ბაფეტი ხაზს უსვამდა, რომ დერევატივები არის შენელებული მოქმედების ბომბი, ხოლო შემდგომ მას უწოდა მასობრივი განადგურების ფინანსური იარაღი. გარდა იმისა, რომ მკვლევართა დიდი ნაწილი ზუსტად აღწერს ციკლურობის და ფინანსური კრიზისების პერიოდულობის თანხვედრას და ყოველ 7-8 წელიწადში განმეორებას, ამჟამად უტყუარია ის, რომ ასევე ცნობილი ფინასისიტის ჯიმი როჯერსის განცხადებით, აზიური ფაქტორის გათვალისწინებით, 2016 წელს დიდი ალბათობით ვიხილავთ სერიოზულ ფინანსურ კრიზისსა და ვარდნამ შეიძლება 50% შეადგინოს და ყველაფერი ამის დეტონატორი გახდეს ჩინეთი, ხოლო მთავარი როლის შემსრულებელი შეერთებული შტატები.
დღეს ჩინეთის ბირჟები ხვალამდე დაკეტილია. დროებითაა ამ პლატფორმებზე სიწყნარე.
უფრო მეტიც, The Economist-ის ცნობით, მთავრობა მასიურად ავრცელებს პროპაგანდისტულ ინფორმაციას, რომ ეს ყველაფერი პანიკის ბრალია. რომ საფინანსო სისტემა მყარია. ჩვენგან განსხვავებით, ჩინელებს არ ჭირდებათ უცხოური კაპიტალი ინვესტირებისთვის, მათ უცხოური გამოცდილება ჭირდებათ. სულ 1%-ია ბაზრის მოცულობიდან უცხოური კაპიტალის წილი, მაგრამ ის მსოფლიოს მეორე ეკონომიკაა და ბაზარს ტონს აძლევს. 25 აგვისტოს ჩინეთის ცენტრალურმა ბანკმა შეამცირა საპროცენტო განაკვეთი და ასევე სავალდებულო რეზერვების ნორმა. ამ შემცირების მიუხედავადაც კი, 1 წლიანი დაკრედიტების „ბენჩმარკ“ განაკვეთი ჯერ ისევ 4.6%-ია. მაშინ როდესაც დიდი ბანკების სარეზერვო მოთხოვნები 18%-ია. ცენტრალური ბანკი აპირებს მომავალში გააგრძელოს ორივე განაკვეთის შემცირება იმისათვის, რომ მსესხებლებს მეტი თანხა გამოუთავისუფლდეთ და მოხდეს ეკონომიკის სტიმულირება. ეს არის ის შესაძლებლობა, რაც დასავლეთის განვითარებულ ქვყენებს არ აქვთ, სადაც საპროცენტო განაკვეთები ზღვარს ქვემოთაა.დამაიმედებელი სიტუაციაა ფისკალური კუთხით, ჩინეთის მთავრობა ელოდება ბიუჯეტის 2.3%-იან დეფიციტს, რაც მცირედით მეტია შარშანდელთან შედარებით. მაგრამ ივლისისთვის ბიუჯეტი პროფიციტული იყო. ჩინეთს ასევე აქვს ნავთობის დიდი მარაგი, რომლის გამოყენებაც ასევე შეიძლება თუ ეს საჭირო გახდება ეკონომიკური ზრდის წასახალისებლად. მიუხედავად იმისა, რომ ამ დროისთვის ჩინეთში ვითარება შედარებით დასტაბილურდა და მას გარკვეული მაჩვენებლები კვლავ კარგი აქვს, მაინც არის შეგრძნება იმისა, რომ ქვეყნის ეკონომიკას უახლოეს მომავალში შემცირება ელის. მთავრობის წინაშე დიდი გამოწვევაა, ეკონომიკის მართვასთან დაკავშირებით. პეკინს ჯერ კიდევ უწევს 2009 წლის სტიმულირების შემდეგად დარჩენილი ვალებისგან გათავისუფლება, რომელიც მთავრობამ 6 წლის წინ გლობალურ ფინანსურ კრიზისთან საბრძოლველად გამოყო.
ზოგიერთი გათვლებით, ჩინეთის ვალმა მშპ-ს 250%-ს მიაღწია, რაც თითქმის გაორმაგებული მაჩვენებლია ბოლო 7 წლის განმავლობაში.
ჩინეთს კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი პრობლემა აქვს, მოსახლეობის დაბერება და სამუშაო ძალის შემცირება მოსახლეობის მთლიან წილში. არსებობს შესაძლო რეფორმების პაკეტი, რომელთაც შეუძლიათ ჩინეთისთვის ზრდის სტიმულირების ახალი წყარო გახდნენ: კერძო კომპანიებს უნდა ქონდეთ სახელმწიფო კომპანიებთან კონკურენციის საშუალება; უნდა შეიცვალოს კანონმდებლობა, მეწარმეებისთვის საინვესტიციო პროცესის გამარტივების მიზნით და სამოქალაქო წესების შერბილება. დღეს The Economist-ი ადანაშაულებს ჩინეთის მთავრობას ამ რეფორმების შეფერხებაში.გასული 2 თვის განმავლობაში ჩინეთში განვითარებულმა მოვლენებმა ეჭვქვეშ დააყენა ჩინეთის ხელისუფლების სურვილი განახორციელოს რეალური რეფორმები. ბოლო ათწლეულების წარმატების გამო, ქვეყნის შიგნითაც და გარეთაც, ბევრმა ირწმუნა კომუნისტური პარტიის ძლევამოსილება გამკლავებოდა ნებისმიერ ეკონომიკურ რისკსა და გამოწვევას. მაგრამ ახლა ამ მტკიცებას ბზარი გაუჩნდა. ეჭვები განსაკუთრებით გააღრმავა ჩინეთის ხელისუფლების უნიათო პასუხმა ფინანსურ ბაზრებზე დაწყებულ ვარდნაზე. ბაზრის მარეგულირებლებმა აკრძალეს მოკლე გაყიდვები და შეაჩერეს IPO-ები. ტრეიდერებსა და ჟურნალისტებს დაუწესდათ შეზღუდვები „ჭორების“ გავრცელებაზე. სახელმწიფო კომპანიებმა დაიწყეს საკუთარი აქციების გამოსყიდვა. სახელმწიფო მედიაში კი ხშირად წერდნენ, რომ ფინანსურ ბაზარზე მთავრობის მიერ გადადგმულ ნაბიჯებს ტრიუმფი მოყვებოდა, მაგრამ ასე არ მოხდა. ბაზარი დაღმასვლას განაგრძობს, ნელ-ნელა ჭამს სამთავრობო რეზერვებს და ამცირებს მის კრედიტუნარიანობას.
შეიძლება ჩინეთის ფინანსური ბაზრები დასტაბილურდეს, ვალუტის დევალვაციით გამოწვეული აურზაურიც გადაივლის, მაგრამ ჩინეთის ხელისუფლების პოლიტიკური დანაკარგი შეიძლება გაცილებით დიდი აღმოჩნდეს. ამ თვეებში გაძლიერდა დისკუსია იმასთან დაკავშირებით, თუ რამდენად შეუძლია კომუნისტურ პარტიას ქვეყანაში გრძელვადიანი ეკონომიკური ზრდის ტემპების მიღწევა და შემდეგ ჯანსაღი ეკონომიკის გრძელვადიანად შენარჩუნება. ჩინური სამთავრობო პრესა წერს, რომ ჩინეთის ლიდერს, Xi Jinping-ს დიდი ხანია უნდა რეფორმების განხორციელება, თუმცა მოულოდნელობებს წააწყდა „იმის იქით რისი წარმოდგენაც შესაძლებელი იყო“. ბევრი თვლის, რომ ჩინეთის ფორმალური ლიდერები უკან ექაჩებიან Xi Jinping-ს, რომელმაც განახორციელა ანტიკორუფციული რეფორმა ჩინეთში, ამ რეფორმამ ის ჩინეთის ერთ-ერთ ყველაზე ძლევამოსილ და გავლენიან ლიდერად აქცია ისტორიაში.
განსაკუთრებით კრიტიკის ობიექტი გახდა ჩინეთის პრემიერ მინისტრი Deng Xiaoping, რომელიც ხელმძღვანელობდა ხელისუფლების აშკარად წარუმატებელ მცდელობას ფინანსური ბაზრების დასახმარებლად გასულ თვეებში. კრიტიკას, ეკონომიკური შეცდომების გამო, თავს ვერც Xi Jinping დააღწევს, რადგან მისი წინამორბედებისგან განსხვავებით, მას ეკონომიკური გადაწყვეტილებების მიღება და პროცესების მართვა მხოლოდ პრემიერ მინისტრის კომპეტენციაში არ დაუტოვებია და ყველა მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილების აქტიური მონაწილეა.