2016 წლის ეკონომიკური გამოწვევები და პერსპექტივები

მიუხედავად იმისა, რომ არაერთხელ იქნა გაჟღერებული - საგარეო შოკების ზემოქმედება ლარის კურსზე ამოწურულია და კურსის შემდგომ ვარდნას არ უნდა ველოდოთ - რეალობა საპირისპიროა, 2016 წლის დასაწყისიდან ლარი კვლავაც უფასურდება. რა არის აღნიშნულის მიზეზი და რითაა ეს გამოწვეული?

საგარეო ფაქტორების ზემოქმედება ეს ერთჯერადი მოვლენა არ არის. ეკონომიკა ცოცხალი ორგანიზმივითაა, პროცესები მუდმივად მიდის, მოვლენები მუდმივად იცვლება და მათი გავლენა საქართველოს ეკონომიკაზე ასევე მუდმივი და ყოველდღიურია. გასული წლის ბოლოს ჩვენ აღვნიშნავდით, რომ დამშვიდების საფუძველი არ გვაქვს, უნდა ველოდოთ ახალ და არაერთჯერად შოკებს, მათ შორის ზოგიერთი შესაძლოა უფრო ,,ფარული" იყოს, თუმცა ,,ფარული" არ ნიშნავს ნაკლებად მტკივნეულს და ნაკლებად მწვავეს.

2016 წლის 1-ელი იანვრიდან ნავთობის ფასი დაახლოებით 22%-ით დაეცა და 1 ბარელ brent-ის მარკის ნავთობზე დღეისათვის 28-30$ ფარგლებშია (რუსული ნავთობი, Urals, როგორც წესი 10-12%-ით უფრო იაფია).

აშშ-მა და ევროკავშირმა გააუქმეს ირანისთვის დაწესებული სანქციები. ირანი მზადაა მიაწოდოს ბაზარს (თანაც დემპინგურ ფასებში) დღეში დამატებით 500 000 ბარელი ნავთობი, ხოლო 6-9 თვეში კი მიწოდება დაახლოებით 1 მლნ ბარელამდე გაზარდოს.

პერსპექტივაში მოსალოდნელია არაბთა გაერთანებულმა საემიროებმა, საუდის არაბეთმა, ბაჰრეინმა, ასევე სპარსეთის ყურის სხვა ქვეყნებმა უარი თქვან მათი ვალუტების აშშ დოლარზე მიბმაზე და მოახდინონ დევალვაცია. ეს მათ საშუალებას მისცემს, აინაზღაურონ ნავთობის ფასების ვარდნით გამოწვეული დანაკარგები და არ შეამცირონ ნავთობის მოპოვება მასზე ფასების ზრდის სტიმულირების მიზნით.

სერიოზული პრობლემებია ჩვენს სავაჭრო-პარტნიორ ქვეყნებში.

რუსეთის 2016წ. ბიუჯეტით გათვალისწინებულია:

ნავთობის საშუალოწლიური ფასი - 50$, რუბლის კურსი - 1$/63.3 რუბლი, ეკონომიკის (მშპ-ს) ზრდა - 0.7%, ინფლაცია - 6%, ბიუჯეტის დეფიციტი - 3% (დეფიციტის დაფინანსების ძირითადი წყაროებია სარეზერვო ფონდი და ეროვნული კეთილდღეობის ფონდი).

ჩვენის კვლევებით და ანალიზით, რუსეთის ეკონომიკის რამდენიმე მოსალოდნელი სცენარი შემდეგია:

1. ნავთობის საშუალოწლიური ფასი - 40$, რუბლის კურსი - 1$/72 რუბლი, ეკონომიკის (მშპ-ს) ზრდა - მინუს 3%, ინფლაცია - 7.5%, ბიუჯეტის დეფიციტი - 5.5% (სარეზერვო ფონდი ამოიწურება წლის ბოლოს).

2. ნავთობის საშუალოწლიური ფასი - 35$, რუბლის კურსი - 1$/77 რუბლი, ეკონომიკის (მშპ-ს) ზრდა - მინუს 4.5%, ინფლაცია - 9%, ბიუჯეტის დეფიციტი - 6% (სარეზერვო ფონდი წლის ბოლოს ამოიწურება სრულად, ეროვნული კეთილდღეობის ფონდი ამოიწურება მნიშვნელოვნად).

3. ნავთობის საშუალოწლიური ფასი - 30$, რუბლის კურსი - 1$/84 რუბლი, ეკონომიკის (მშპ-ს) ზრდა - მინუს 6%, ინფლაცია - 11%, ბიუჯეტის დეფიციტი - 7% (სარეზერვო ფონდი და ეროვნული კეთილდღეობის ფონდი წლის ბოლოსთვის ამოიწურება სრულად).

4. ნავთობის საშუალოწლიური ფასი - 25$, რუბლის კურსი - 1$/95 რუბლი, ეკონომიკის (მშპ-ს) ზრდა - მინუს 9%, ინფლაცია - 14%, ბიუჯეტის დეფიციტი - 9% (სარეზერვო ფონდი და ეროვნული კეთილდღეობის ფორნდი წლის ბოლომდე ამოიწურება სრულად).

მხედველობაშია მისაღები, რომ ერთ-ერთი პრობლემური რუსული სახელმწიფო ბანკის (ვნეშეკონომბანკის - რომელიც აფინანსებდა სოჭის ოლიმპიადას, სხვა სახელმწიფო ეკონომიკურ თუ პოლიტიკურ პროექტებს) ,,გადარჩენა" სახელმწიფოს დაუჯდება მშპ-ს 1-1.5%, ,,არგადარჩენა" კი დამოწვევს პრობლემებს და ჯაჭვურ რეაქციებს რუსეთის საბანკო სისტემაში.

გასული წლის განმავლობაში რუსეთში დაახლოებით 15%-ით შემცირდა მოსახლეობის რეალური შემოსავლები და სიღარიბის ზღვარს მიღმა აღმოჩნდა 23 მილიონზე მეტი ადამიანი. ეს ტენდენცია მიმდინარე წელს კიდევ უფრო გამწვავდება.

რუსეთს სხვა გამოსავალი აღარ აქვს და უკვე იწყებს ფიქრს ბიუჯეტის 10%-ით შემცირების მიმართულებით, ასევე განიხილავს ნავთობკომპანიებისათვის გადასახადების ზრდას, სბერბანკის და ვითიბი ბანკის პრივატიზაციას და ა.შ. თუმცა ჩვენის აზრით, ეს ზომები საკმარისი არ იქნება.

ჩვენ ვაკვირდებით და ვაანალიზებთ რუსეთის ეკონომიკას იმდენად რამდენადაც იგი ჯერ კიდევ მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს რეგიონის ქვეყნების ეკონომიკებზე (მასზე მოდის საქართველოს სავაჭრო ბრუნვის დაახლოებით 10%).

სერიოზული პრობლემების წინაშე დგას აზერბაიჯანის ეკონომიკა (საქართველოს სავაჭრო ბრუნვის დაახლოებით 7%), სადაც ეროვნული ვალუტა, აზერბაიჯანული მანათი, უკანასკნელ პერიოდში დაახლოებით 2-ჯერ გაუფასურდა.

პრობლემებია თურქეთის ეკონომიკაში (საქართველოს სავაჭრო ბრუნვის დაახლოებით 12%), შეინიშნება ინვესტიციების გადინება, ეკონომიკის ზრდის ტემპების შემცირება და უნდა ველოდოთ ლირას შემდგომ გაუფასურებას. მოსალოდნელია სომხური დრამის დევალვაცია მიუხედავად იმისა, რომ სომხეთის ცენტრალურმა ბანკმა სავალუტო რეზერვების დაახლოებით 30% ,,შესწირა" საკუთარი ვალუტის სტაბილიზაციას.

ასევე სახეზეა საერთაშორისო ბაზარზე სასაქონლო ნედლეულებზე ფასების ვარდნის საერთო ტენდენცია (მ.შ. არა მხოლოდ ნავთობსა და გაზზე არამედ, ოქროზე, ხორბალზე, შაქარზე, სიმინდზე, ალუმინზე, სპილენძზე, თუთიაზე და ა.შ.), ეკონომიკური აქტივობა ეცემა ყველა განვითარებადი ეკონომიკის ქვეყნებში (ჩინეთი, ბრაზილია, ინდოეთი და სხვ.) და ჩვენ სავაჭრო-პარტნიორ ქვეყნებში (თურქეთი, უკრაინა, აზერბაიჯანი, ყაზახეთი, ცენტრალური აზიის სხვა ქვეყნები), გრძელდება ვალუტების დევალვაცია აშშ დოლართან მიმართებაში (სავარაუდოა ჩინური იუანის შემდგომი მცოცავი დევალვაცია დაახლოებით 5-7%-ის ფარგლებში და პერსპექტივაში ევრო/აშშ დოლარის კურსის გათანაბრება).

ეკონომიკური ზრდას (თუმცა მოსალოდნელზე ნაკლებს) ადგილი აქვს მხოლოდ აშშ-ში (2015 წლის ოფიციალური მონაცემები ჯერ არ გამოქვეყნებულა, თუმცა ჩვენი პროგნოზით ზრდა დაახლოებით 2%-ის ფარგლებში იქნება) და ევროკავშირში (დაახლოებით 1.7%).

რისკების ზრდის და მოგების მარჟის შემცირების გამო უცხოური ინვესტიციები მასიურად ტოვებენ განვითარებად ბაზრებს და ძირითადად აშშ-ის და ევროკავშირის ბაზარს უბრუნდებიან.

არ არის გამორიცხული 2008-2009 წლების მსგავსი მსოფლიო კრიზისის განმეორება.

შეიძლება ითქვას, მიმდინარეობს მსოფლიო ეკონომიკის მთლიანი გადაწყობა და ათწლეულების შემდეგ ყალიბდება ახალი რეალობა.

საქართველოს შემთხვევაში 2016 წლის გეგმური მაჩვენებლებია: ლარის კურსი - 1$/2.4 ლარი, ეკონომიკის (მშპ-ს) ზრდა - 3%, ინფლაცია - 5%, ბიუჯეტის დეფიციტი - 3%.

თუმცა მსოფლიო ეკონომიკაში მიმდინარე პროცესები და ტენდენციები სერიოზული გამოცდის წინაშე აყენებს საქართველოს მაკროეკონომიკურ სტაბილურობას, 2016 წლის პარამეტრების შესრულებას, ლარის კურსს, ეკონომიკურ ზრდას, ბიზნეს აქტივობას და საზოგადოებას.

მთლიანობაში 2016 წელი საკმაოდ რთული იქნება საქართველოს ეკონომიკისათვის.

პროგნოზების გაკეთება ძალიან უმადური და სარისკო საქმეა, მაგრამ მაინც გავბედავთ და ვიტყვით, რომ თუ ასე გაგრძელდა პროცესები, მოსალოდნელია:

• ეკონომიკური აქტივობის კლება და ინფლაციის ზრდა (განსაკუთრებით მ.წ. პირველ ნახევარში);

• მოსახლეობის და ბიზნეს სუბიექტების შემოსავლების, დაგროვებების და შესაბამისად მოხმარების კლება;

• პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების (სახელმწიფოს პირდაპირი და ირიბი ჩართულობის გარეშე) კლება;

• სამეურნეო სუბიექტებს შორის გადაუხდელი ვალდებულებების ზრდა;

• საბანკო და არასაბანკო დაწესებულებებში ე.წ. პრობლემური სესხების და ხარჯების ზრდა;

• საპროცენტო განაკვეთების ზრდა;

• შეფერხებები ბიუჯეტის პარამეტრების შესრულების კუთხით;

სავარაუდოა ბიუჯეტის დეფიციტის დამატებით დაახლოებით 0.5%-ით ზრდა და ლარის დაახლოებით 8%-იანი გაუფასურება.

აღნიშნულის თქმა რთულია და არაპოპულარული, მაგრამ ამას ვამბობთ არა პანიკის დათესვის, თითის გაშვერის ან გადაბრალების მიზნით, არამედ პრევენციის და რეალობის ადექვატური ღონისძიებებისათვის მზადყოფნის მიზნით.

შედეგები დამოკიდებული იქნება იმაზე თუ რა გზას აირჩევს საქართველოს ხელისუფლება და ეროვნული ბანკი: ინფლაციის მოთოკვას, ლარის კურსის მართვას, ეკონომიკური ზრდის ხელშეწყობას, თუ პირდაპირი სოციალური ხარჯების მხარდაჭერას. აქ ოქროს შუალედის პოვნა ძალზედ ძნელია.

ჩვენ გვჭირდება საქართველოს ეკონომიკისათვის სხვადასხვა შემთხვევებში სხვადასხვა სცენარების გათვლა და მოდელირება, რათა მზად ვიყოთ მოვლენების განვითარების ყველა შესაძლო ვარიანტისათვის და წინასწარ შევიმუშაოთ ცალკეულ სცენარზე მორგებული კომპლექსური სამოქმედო გეგმები თუ რომელ შემთხვევაში ვინ, რა და როგორ უნდა აკეთოს.

როგორც პრაქტიკა აჩვენებს, იგივე სოციალური პრობლემების მოგვარება 60-70%-ით ხელეწიფება ეკონომიკურ ზრდას და მხოლოდ 30-40%-ით უშუალოდ ბიუჯეტის სოციალურ ხარჯებს. შესაბამისად, ჩვენი აზრით, მთელი ყურადღება გადატანილი უნდა იქნას ეკონომიკური აქტივობის სტიმულირებასა და დასაქმებაზე.

ხელისუფლებამ მაქსიმალურად უნდა შეკვეცოს სუბსიდიები და არამწარმოებლური ხარჯები, დამატებითი საბიუჯეტო რესურსები მიმართოს ინფრასტრუქტურულ პროექტებზე და თანმიმდევრულად მოახდინოს ასეთი პროექტების დაფინანსება, პოტენციურ ინვესტორებს შესთავაზოს ,,მზა" საინვესტიციო პაკეტები (მაგალითად სასტუმრო ბიზნესში, ტურიზმის ბიზნესის სხვა ინფრასტრუქტურებში, საექსპორტო საქონლის წარმოების სფეროში, იმპორტული საქონლის ჩანაცვლების სფეროში, სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის წარმოების და გადამუშავების სფეროში და ა.შ.), ინვესტიციების მოზიდვის კუთხით უნდა მოხდეს მიზნობრივი, პირდაპირი მუშაობა ცალკეული სახელმწიფოების (მაგალითად ჩინეთი - საიდანაც ხდება ინვესტიციების გადინება, ირანი - რომელსაც მოეხსნა სანქციები, ინდოეთი და სხვ.) და ცალკეული კომპანიების ჭრილში, გამოაცოცხლოს პრივატიზაციის პროცესი, გაააქტიუროს მუშაობა ევროკავშირთან ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი სავაჭრო სივრცის შესახებ შეთანხმების სიკეთეების მაქსიმალურად გამოყენების კუთხით და ა.შ.

აქვე ავღნიშნავთ, რომ საქართველო პატარა ეკონომიკის ქვეყანაა და 2-3 მსხვილი საინვესტიციო პროექტის განხორციელებასაც კი მნიშვნელოვნად შეუძლია გააუმჯობესოს სოციალური და ეკონომიკური ფონი.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი საკითხი. ლარის კურსის დევალვაცია ასეთი მტკივნეული არ იქნებოდა საქართველოს ეკონომიკისათვის და მოსახლეობისათვის, რომ არა ეკონომიკის დოლარიზაციის მაღალი დონე (დაახლოებით 65%). აქედან გამომდინარე, გატარებული უნდა იქნას კომპლექსური ღონისძიებები სამომავლოდ დოლარიზაციის შემცირების უზრუნველსაყოფად (აღნიშნულ ზომებზე დეტალური საუბარი ცალკე თემაა).

საშუალო და გრძელვადიან პერსპექტივაში კი აუცილებელია სისტემური რეფორმების გატარება საქართველოს ეკონომიკის დარგობრივი სტრუქტურის რადიკალური გადაწყობის, ინსტიტუციონალური სრულყოფის და სამეურნეო მექანიზმების გამართვის მიმართულებით.

ლევან ქისტაური

ეკონომიკის დოქტორი, პროფესორი,

წმიდა ანდრია პირველწოდებულის სახელობის ქართული უნივერსტეტის ,,ფინანსების და საბანკო საქმის" პროგრამის ხელმძღვანელი,

ეკონომიკური კვლევის ცენტრის პრეზიდენტი.