რამდენადაც უცნაური არ უნდა იყოს, ლარის გამყარება ეროვნული ბანკის ინტერესში არ არის

რა ფაქტორები განაპირობებს ეროვნული ვალუტის გაუფასურებას. როგორია ამ შემთხვევაში ეროვნული ბანკის როლი, რომელიც ქვეყნის ფულად საკრედიტო პოლიტიკას განსაზღვრავს. ამ თემებზე ფინანსისტი, ეროვნული ბანკის ყოფილი ვიცე-პრეზიდენტი, მერაბ კაკულია საუბრობს.

- რა ფაქტორები განაპირობებს ლარის ბოლოდროინდელ გაუფასურებას?

- ლარის კურსზე ფაქტორების მთელი კომპლექსი მოქმედებს, რომელშიც შედის დროებითი, ფუნდამენტური, საგარეო-საშინაო ფაქტორები, მათი ანალიზი საკმაოდ მრავალმხრივი უნდა იყოს, რომ რაღაცა რაციონალურ გადაწყვეტილებამდე ჩამოვყალიბდეთ. პირველ რიგში უნდა დავიწყოთ ფუნდამენტური ფაქტორებიდან. ფუნდამენტური ფაქტორებიდან უპირველეს ყოვლისა აღსანიშნავია სავაჭრო ბალანსის დეფიციტი. ეს ფაქტორი ინტენსიურად სახელდება, როდესაც ანალიტიკოსები ლარის კურსის დინამიკას იკვლევენ. სავაჭრო ბალანსი, ჩემი აზრით, მნიშვნელოვნად არ გაუარესებულა. მოგეხსენებათ დამოუკიდებლობის 26 წლის მანძილზე ყოველთვის უარყოფითი გვქონდა. თანაც მკვეთრად უარყოფითი. აქედან გამომდინარე ეს ფაქტორი ახალი არ არის. საკითხი მდგომარეობს იმაში - გაუარესდა თუ არა მიმდინარე წლის ათ თვეში წინა წლის ანალოგიური პერიოდის მაჩვენებელთან შედარებით. ვთვლი, რომ სავაჭრო ბალანსი არ გაუარესებულა. თუ ჩვენ ავიღებთ c ჰეპატიტის პრეპარატების იმპორტს და გამოვრიცხავთ მისი იმპორტის საერთო მოცულობიდან, სავაჭრო ბალანსის დეფიციტი არსებულად არ გაუარესებულა. დაახლოებით 100 მილიონის ფარგლებში შეიძლება იყო საუბარი, თუმცა ეს ის მასშტაბი არ არის, რომელსაც შეეძლო ასეთი ღრმა დევალვაცია გამოეწვია ლარისა. ბუნებრივია, სავაჭრო ბალანსი ერთი ფაქტორია, რომელიც დაკავშირებულია საგადასახდელო ბალანსის ფაქტორებთან. აუცილებლად უნდა განვიხილოთ მთლიანობაში მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტი. მიმდინარე ანგარიში მოიცავს როგორც საქონლით ვაჭრობას, ასევე მოიცავს მომსახურებას, ტურიზმის მომსახურების ვაჭრობის ბალანსს, შემოსავლების ბალანსს და ა. შ. მიმდინარე ანგარიში გარკვეულ წილად სავაჭრო ბალანსის დეფიციტს ანეიტრალებს და მისი მაჩვენებელი შეიძლება ცოტათი ნაკლები იყოს სავაჭრო ბალანსის დეფიციტთან. თუ ჩვენ შევადარებთ მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტს, მართალია ჩვენ ორი კვარტლის მონაცემები გვაქვს და მესამე კვარტლის პროგნოზირება სხვადასხვა ფაქტორების გათვალისწინებით შეიძლება, ვთვლი, რომ არც მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტი არ გაზრდილა. ის საკმაოდ ზომიერ ფარგლებშია. ასე რომ შეიძლება მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტი, რგორც ფუნდამენტური ფაქტორი, შეიძლება გამოვრიცხოთ. სად შეიძლება ვეძებოთ ის ძირითაი წყარო, რომელიც საშუალო და გრძელვადიან პერიოდში ლარის კურსს განსაზღვრავს. ვთვლი, რომ პრობლემა გვაქვს არა იმდენად მიმდინარე ანგარიშის სეგმენტში, არამედ კაპიტალისა და ფინანსების სეგმენტში. ანუ ეს არის საგადასახადო ბალანსის მეორე მხარე. კერძოდ, მხედვლეობაში მაქვს კერძო სექტორის ნასესხობა. ქართულმა ბანკებმა და არასაბანკო კომპანიებმა ძალიან დიდი ვალი დააგროვეს უცხოეთის მიმართ.

ბოლო 6-7 წლის განმავლობაში არასაბანკო სექტორი ძალიან გააქტიურდა და არასაბანკო კომპანიებს ბანკების შესაბამისი მოცულობის ვალი დაუგროვდა. ამ ვალის მოცულობა იმდენად დიდია, რომ მისი მომსახურება ძვირი უჯდება ქვეყნის ეკონომიკას. თანაც ისეთი მოცულობა არის უკვე, რომ გადავადება უკვე ძალიან ძნელია. ბანკების ნაწილში ამას უკვე დაერთო რეგულაცია ეროვნული ბანკის მხრიდან, რომელიც ბანკების მიერ საზოგად ნასესხი სახსრები შედის მინიმალური რეზერვის გაანგარიშებაში, შესაბამისად ეს უფრო ართულებს რესურსების მოზიდვას, აძვირებს რესურსის მოზიდვას. ასე რომ, ის დამოკლეს მახვილი, ჩემი აზრით, საქართველოს ეკონომიკას და ლარს ჰკიდია, არის პირველ რიგში კერძო სექტორის ნასესხობა უცხოელი რეზიდენტების მიმართ. ეს არის საშუალო და გრძელვადიანი პერიოდის ძირითადი ფაქტორი. გარდა ამისა, აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ საგარეო შოკები, რომელსაც ჩვენი ეკონომიკა პერიოდულად განიცდის.

როდესაც 2014 წლიდან დაიწყო ლარის კურსის ვარდნა, ერთ-ერთი გადამწყვეტი ფაქტორი იყო დოლარის გლობალური გამყარება. დოლარი მყარდებოდა თითქმის ყველა ვალუტის მიმართ. ჩვენ მსოფლიო ეკონომიკის ნაწილი ვართ და გამონაკლისი ვერ ვიქნებოდით. ანალოგიური ვითარება შეიმჩნევა ბოლო პერიოდში. კერძოდ, თურქული ლირა სტაბილურად ეცემოდა ბოლო ერთი თვის მანძილზე დოლარის მიმართ. მართალია გარკვეული პაუზა აიღო და შეჩერებულია ეს პოცესი, თუმცა მთელი თვის მანძილზე ინტენსიურად გრძელდებოდა. პარალელურად აზერბაიჯანული მანათიც მნიშვნელოვნად დაეცა, ანუ ეს უკვე მესამე ეტაპია დევალვაციის აზერბაიჯანში. მოგეხსენებათ თურქეთი და აზერბაიჯანი ჩვენი უმსხვილესი სავაჭრო პარტნიორები და ინვესტორები არიან. აქედან გამომდინარე, ბუნებრივია, იქ რაც ხდება აისახება საქართველოს შიდა სავალუტო ბაზარზე. მსხვილი ოპერატორები, პირველ რიგში ბანკები, კორპორაციები, რომელთან ზუსტად ის ვალები აქვთ და რომელსაც სისტემატურად სჭირდებათ ამ ვალების მომსახურებისთვის გარკვეული სავალუტო პროგნოზების გაკეთება. ისინი ინტენსიურად უყურებენ ლირას. ზედაპირული წარმოდგენა ლირაზე ცოტა დილეტანტურია. ბაზრის მსხვილი მოთამაშისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია ის თუ რა ხდება სამეზობლოში. ერთადერთი ვალუტა, რომელიც ჩემთვის აუხსნელი მიზეზების გამო სტაბილურია რეგიონში და მსოფლიოშიც არის სომხური დრამი. ვცდილობ გავერკვიო რაშია ეს საიდუმლო, მაგრამ არანაირ კანონზომიერებას ეს არ ექვემდებარება.

- რა ნაბიჯებს დგამს ეროვნული ბანკი პრობლემის გამოსასწორებლად?

- ეროვნული ბანკი დღესდღეობით ცუდ მდგომარეობაშია, იმიტომ რომ მისი ფულად-საკრედიტო პოლიტიკა ხორციელდება ინფლაციის თარგეთირების რეჟიმში. მას აქვს გამოცხადებული ინფლაციის საპროგნოზო მაჩვენებელი, რომელიც დამტკიცებულია პარლამენტის დადგენილებით, როგორც საშუალო ვადიანი პერიოდის მიზანი. დღესდღეობით ეს არის 5%. ეს 5% ინფლაციის თარგეთის პირობებში ფაქტიური ინფლაციაა, წლიური ინფლაცია არის 0,2%. თუ დავეყრდნობით სამომხმარებლო ფასების ინდექსის მაჩვენებელს, ფაქტიურად ბოლო 3 თვის მანძილზე რამდენად პარადოქსულადაც არ უნდა მოგვეჩვენოს, ინფლაცია საქართველოში არ ყოფილა. ამ დროს გამოცხადებულია 5% ე. წ. "თარგეთი". ეროვნული ბანკისთვის კანონით და მისი მანდატით მთავარი არის ფასების სტაბილურობა. ფასების სტაბილურობა იმას კი არ გულისხმობს ნოლი იყოს ფასბეი, ფასების სტაბილურობა გულისხმობს ინფლაციის დაბალ და პროგნოზირებად დონეს. ეს არის 3-დან 5%-მდე. როცა ჩვენნაირ ქვეყანას აქვს 0-ს ქვევით, ასეთ ვითარებაში ეროვნული ბანკი იძულებულია, რომ ხელი შეუწყოს 0-ს ზემოთ ამოსვლას და დაუახლოვდეს პროგნოზს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ჩვენ შეიძლება დეფლაციის სპირალში შევიდეთ, რომელთაგანაც გამოსვლა გაცილებით უფრო რთულია, ვიდრე მაღალი ინფლაციის დაძლევა. გამოსავალი არის ის, რომ ჩართოს ეროვნულმა ბანკმა ის მექანიზმები, რომლებიც ხელს შეუწყობენ, ასე ვთქვათ, ფასების გარკვეულ, ზომიერ ზრდას. ამისთვის მისი ერთ-ერთი ინსტრუმენტი არის რეფინანსირების კრედიტები, რომლითაც ის კომერციულ ბანკებს აძლევს მოკლევადიან კრედიტებს იმისათვის, რომ მათ ლიკვიდობაში მიმდინარე მოთხოვნილება დაიკმაყოფილონ ისე რომ აქტივები არ შეამცირონ და ამით ხელი არ შეუწყონ ეკონომიკური აქტივობის შეფერხებას და საბოლოო ჯამში მოთხოვნის შემცირებას და დეფლაციიური პროცესის გაგრძელებას. ეს არის მისი ამოცანა. მის ინტერესში ახლა არ არის ლარის გამყარება, რამდენადაც უცნაური არ უნდა იყოს ეს. ეს ჯგუფური ინტერესებიდან არ გამომდინარეობს. მას სხვა გამოსავალი ამ ეტაპზე არ აქვს. ის თუ რეფინანსირების სესხებს მკვეთრად შეამცირებს გამოიწვევს ლარის ლიკვიდობის დეფიციტს, ლარის ლიკვიდობის დეფიციტი კი გამოიწვევს საპროცენტო განაკვეთის გაზრდას ლარში გაცემულ კრედიტებზე. საბოლოო ჯამში ეს დეფლაციის ტრენდს კიდევ უფრო გააძლიერებს. ის ცდილობს, რომ რაღაცნაირად ოქროს შუალედი მოძებნოს. ოქროს შუალედის პოვნა ამ სიტუაციაში ძალიან რთულია. ერთ-ერთი ინდიკატორი, რომლითაც ეროვნული ბანკი უყურებს რამდენად სწორ სავალუტო პოლიტიკას ახორციელებს, რეალური ეფექტური გაცვლითი კურსის მაჩვენებელი, ანუ ინფლაციით გათვალისწინებული შეწონილი კურსი წამყვან სავაჭრო პარტნიორების მიმართ. ეს მაჩვენებელი ზემოთ იწევდა, რაც კონკურენტუნარიანობის თვალსაზრისით ცუდია. ბოლო მონაცემებით ეს მაჩვენებელი ცოტა გასწორდა, გადაიხარა ეკონომიკისთვის პოზიტიური მიმართულებით, მაგრამ ჯერ მყარი არ არის. დამოკიდებული იქნება პარტნიორ ქვეყნებზე.

- როგორია თქვენი პროგოზი ლარის კურსთან დაკავშირებით?

- ძალიან ძნელია პროგნოზის გაკეთება. ეს ძალიან ბევრ ფაქტორთან არის დაკავშირებული. მათ შორის ისეთ ფაქტორებთან, რომლის პროგნოზირება საქართველოდან შეუძლებელია. მაგალითად საგარეო ფაქტორები. როგორ გადაწყვეტილებას მიიღებს ფედერალური სარეზერვო სისტემა საპროცენტო განაკვეთებთან დაკავშირებით. თუ აწევის ტრენდი განავითარა, დაიწყო დეკემბერში და გააგრძელა მომდევნო წელს, დოლარის გამყარება გაგრძელდება და ეს გამოიწვევს ლარის გაუფასურებას. შიდა ფაქტორებიდან აღსანიშნავია, რომ ეს დიდი ნასესხობა თავის კუდს კიდევ მოიქნევს არცთუ ისე შორეულ პერსპექტივაში. ფული იქნება გადასახდელი, როგორც პროცენტებზე, ასევე ძირითად თანხაზე და ეს უცხოურ ვალუტაზე მოთხოვნის გაზრდის ტრენდს გამოიწვევს. ბევრი რამ იქნება დამოკიდებული ხელისუფლებაზე, რომელიც ახლა ფიქრობს რომ მიიღოს რაღაც ზომების ერთობლიობა, რომელიც დედოლარიზაციას შეამცირებს და შეიძლება ლარის სტაბილურობას ხელი შეუწყოს.

ბაჩანა ჯინჭარაძე

გაზეთი "ბანკები და ფინანსები"