რატომ არის ძლიერი დოლარი ცუდი მსოფლიო ეკონომიკისთვის
გავლენიანი გამოცემა The Economist მსოფლიო ბაზარზე დოლარის გამყარებასთან დაკავშირებით აქვეყნებს სტატიას, სახელწოდებით „რატომ არის ძლიერი დოლარი ცუდი მსოფლიო ეკონომიკისთვის“.
როგორც სტატიაშია აღნიშნული, მსოფლიოს ყველაზე მნიშვნელოვანი ვალუტა მკვეთრად მყარდება და „კუნთებს იყენებს“. დონალდ ტრამპის პრეზიდენტად არჩევიდან 3 კვირის განმავლობაში დოლარმა ყველაზე მკვეთრი ზრდა განიცადა. 2011 წელთან შედარებით, როდესაც ყველაზე დაბალ ნიშნულზე იყო, დოლარი ახლა 40%-ით გამყარდა. ჩინურმა იუანმა კი დოლართან მიმართებაში ყველაზე დაბალ ნიშნულს მიაღწია 2008 წლის შემდეგ პირველად; „მწვანე ვალუტასთან“ მიმართებაში ყველა დროის მინიმუმი დააფიქსირა ინდურმა ვალუტამაც.
წლების განმავლობაში დოლარი თანდათანობით ძლიერდებოდა. მაგრამ მიმდინარე წელს დოლარის ასე სწრაფი ზრდა ამერიკაში ეკონომიკური პოლიტიკის ცვლილების პერსპექტივას წარმოადგენს. არსებობს ვარაუდი, რომ ტრამპი შეამცირებს გადასახადებს და უფრო მეტ ფულს დახარჯავს ამერიკის ინფრასტრუქტურის მოგვარებაზე. დიდი საგადასახადო დახმარება კი გამოიწვევს იმას, რომ ფედერალურ სარეზერვო სისტემას მოუწევს საპროცენტო განაკვეთის გაზრდა უფრო სწრაფი ტემპებით, რათა ინფლაცია გააკონტროლოს.
მსოფლიოს უდიდესი ეკონომიკის ზრდა მისასალმებელია. დღემდე იხსენებენ რონალდ რეიგანის პრეზიდენტობის პირველ ვადას, როცა მოხდა ბიუჯეტის დეფიციტის ზრდა და საპროცენტო განაკვეთის აწევა, რის ფონზეც დოლარი გამყარდა. ამ შემთხვევამ სირთულეები შექმნა სხვა ქვეყნებში, თუმცა ამჯერად უფრო მეტი სირთულეები შეიძლება გამოიწვიოს. მიუხედავად იმისა, რომ ამერიკის ეკონომიკაზე მსოფლიო ეკონომიკის მცირე წილი მოდის, გლობალური ფინანსური და საკრედიტო ბაზრები გაფართოვდა. დოლარს უფრო დიდი მნიშვნელობა აქვს. ეს კი გამყარებულ დოლარს მსოფლიოსთვის და ამერიკისთვის უფრო სახიფათოს ხდის.
Novus ordo seclorum – „ახალი მსოფლიოს წესრიგი“
ამერიკის შედარებითი გავლენა როგორც სავაჭრო ძალის, მცირდება: იმ ქვეყნების რაოდენობა, რომლისთვისაც ის უმსხვილეს საექსპორტო ბაზარს წარმოადგენს, 1994 წელს 44 ქვეყნიდან დღესდღეობით 32 ქვეყნამდე არის შემცირებული. მაგრამ დოლარის უპირატესობა როგორც გაცვლითი საშუალება და დანაზოგის საშუალება, უცვლელი რჩება. 2014 წელს, დოლარის დე ფაქტო ზონა მოიცავდა მსოფლიო მოსახლეობის 60%-ს და მშპ-ს 60%-ს.
ბოლო წლების განმავლობაში ასევე გაიზარდა დოლარით დაფინანსების მოცულობა. განვითარებად ბაზრებზე იზრდება მოთხოვნა დოლარზე. ფინანსური კრიზისის შემდეგ ამერიკაში დაბალი საპროცენტო განაკვეთების გამო საპენსიო ფონდებმა სცადეს უფრო ღირსეული შემოსავლის მოპოვება სხვაგან. მათ დაიწყეს დოლარში დენომინირებული ობლიგაციების შესყიდვა ისეთ ქვეყნებში, როგორიც მოზამბიკი და ზამბიაა. ისინი ბედნიერები იყვნენ დოლარში სესხის დაბალი საპროცენტო განაკვეთის აღებით. გასული წლის ბოლოსთვის ამ სახეობის დოლარის ვალმა თითქმის 10 ტრილიონი აშშ დოლარი შეადგინა.
როდესაც დოლარის კურსი იზრდება, ასევე იზრდება ამ ვალების მომსახურების ღირებულება. მაგრამ გამყარებული დოლარით გამოწვეული ტკივილი მხოლოდ დოლარის მსესხებლებზე არ ვრცელდება. ბევრ შემთხვევაში იაფმა ოფშორულმა სესხებმა გამოიწვიეს ადგილობრივი კრედიტების გაზრდილი მიწოდება. კაპიტალის შემოდინება ზრდის ადგილობრივი აქტივების ღირებულებას და შემდგომ ხელს უწყობს დამატებითი სესხების აღებას. განვითარებადი ბაზრების ფირმების მიერ ნასესხი თითოეული დოლარი არ იყო გამოყენებული ინვესტიციისთვის; ფულის რაღაც ნაწილი საბანკო ანგარიშებზე აღმოჩნდა ან სხვა ფირმები დააფინანსა.
დოლარის გამყარება კი ამ პროცესის საპირისპირო ეფექტს იძლევა. დოლარის ზრდასთან ერთად მსესხებლები ზოგავენ ფულს, რათა გადაიხადონ საკუთარი ვალების მომსახურების მზარდი ღირებულება. კაპიტალის გადინებასთან ერთად ეცემა აქტივების ღირებულება.
ძლიერ დოლარში ასევე იმალება საფრთხე ამერიკისთვის. სავაჭრო დეფიციტი გაიზრდება, ვინაიდან მყარ ვალუტასთან ერთად ადგილი ექნება ექსპორტის შემცირებას და იმპორტის შენელებას. რეიგანის ეპოქაში დეფიციტმა ხელი შეუწყო პროტექციონიზმს.
რა თქმა უნდა, ბევრია დამოკიდებული იმაზე, თუ როგორ მოიქცევა დოლარი. ბევრი ინვესტორი ოპტიმისტურად არის განწყობილი. დოლარი ძვირია, ვიდრე სხვა ვალუტები. ევროსა და იუანს ღრმა პრობლემები აქვთ. ფედერალური სარეზერვო სისტემისთვის შესაძლოა რთული აღმოჩნდეს გაძლიერების თავიდან აცილება იმ ეკონომიკის პირობებში, რომელიც გავარვარებულია.
თუ დოლარი სიმყარეს შეინარჩუნებს, შეიძლება თუ არა რომ პროტექციონისტული ზეწოლა განიმუხტოს კოორდინირებული საერთაშორისო ქმედებით? ახლა უადგილოდ გამოიყურება საუბრის წამოწყება ახალ პაქტზე, რომელიც კონკურენციას გაუწევს 1985 წლის პლაზას შეთანხმებას ამერიკას, იაპონიას, ბრიტანეთს, საფრანგეთსა და დასავლეთ გერმანიას შორის დოლარის ქვემოთ დაწევის მიზნით. იაპონია და ევროპა ებრძვიან დაბალ ინფლაციას და არ არიან დაინტერესებული ძლიერ ვალუტებში, რომ აღარაფერი ვთქვათ მკაცრ მონეტარულ პოლიტიკაზე, რომელიც საჭირო იქნება მათი უზრუნველყოფისთვის.
ამერიკაში საფონდო ბაზრები ირონიით შეხვდნენ ძლიერი ზრდის პერსპექტივას. ისინი ძალიან მოურიდებელნი არიან. გლობალური ეკონომიკა შესუსტებულია და „კუნთებმაგარი“ დოლარი მას შემდგომშიც დაასუსტებს.