ამერიკული ბანკების ჭარბი ლიკვიდურობა ფინანსურ კრიზისს აახლოებს

2008 წლის მსოფლიო ფინანსური კრიზისის პირველი ნიშნები მაშინ გამოვლინდა, როცა 2007 წელს ფრანგულმა ბანკმა „BNP პარიბასმა“, ფინანსურ ბაზარზე საკუთარი ფონდების მუშაობა შეაჩერა.

ამის მიზეზად ძალიან დაბალი რყევები და უკიდურესად შემცირებული რისკები დასახელდა. მოგვიანებით გაირკვა, რომ რეალურად, ამ ფონდების ინვესტორთა განკარგულებაში იყო არა რეალური ფულადი სახსრები, არამედ ეგრეთ წოდებული ტოქსიკური საკრედიტო ვალდებულებები და არაუზრუნველყოფილი კრედიტები.

„BNP პარიბასის“ პრობლემები თავიდან ლოკალურ, ერთი ბანკის კრიზისად მიიჩნიეს და ამას დიდი ყურადღება არავინ მიაქცია. გავიდა ერთი წელი და პრობლემა ჯაჭვური რეაქციის სახით, ამერიკულ საფინანსო ბაზარს მოედო. რამდენიმე საფინანსო გიგანტის დაცემამ, უმძიმესი კრიზისი გამოიწვია, რომელსაც მსოფლიოს ყველაზე განვითარებული ქვეყნები ახლაც ებრძვიან. სანამ ის ამოწურულა, მსოფლიო ფინანსურ ბაზარს ახალი ძალით ემუქრება ფენომენი, რომელსაც ბანკების ჭარბი ლიკვიდურობა და ფინანსურ დაწესებულებათა გადახურება წარმოადგენს.

ანალიტიკოსები ვარაუდობენ, რომ ასეთ სიტუაციაში, შესაძლოა ხელახლა დაიწყოს პროცესები, რომლებიც საფინანსო სამყაროს ახალ კრიზისს დაატეხენ თავს. მართალია, ნაკლებია იმის რისკი, რომ კრიზისს ისეთივე მასშტაბური ხასიათი ექნება, მაგრამ სამაგიეროდ, ის დროში გაიწელება და ქვეყნების და რეგიონების ეკონომიკებს არანაკლებ დააზარალებს.

ანალიტიკოსები ამერიკის ფინანსურ ბაზარს ადარებენ მცირე სიჩქარით მოძრავ ავტომობილს, რომელსაც კრუიზ კონტროლი აქვს ჩართული. ოქროთი, კორპორატიული ობლიგაციებით, აქციებით და სხვა აქტივებით ვაჭრობის რისკების გადაფასება ბოლო წლის განმავლობაში არ მომხდარა. S&P 500-ის ოპციონების 20 პროცენტზე მეტით ზრდის ან კლების შესაძლებლობაც ნაკლებად მოსალოდნელია. ასეთი რამ კი 2007 წლის შემდეგ არ ყოფილა. აშშ-ის ფედერალური სარეზერვო სააგენტოს მიერ განსაზღვრული ინფლაციის კომფორტის ზონასაც (1-3 პროცენტის ფარგლებში) საფრთხე პრაქტიკულად არ ემუქრება.

ყოველივეს გამო, ფინანსური ინსტრუმენტები ეფექტურობას კარგავს. ამერიკის 10-წლიანი სახაზინო ვალდებულებების მომგებიანობა მხოლოდ 2.3 პროცენტია, ყველაზე რეიტინგული (მერილ ლინჩის რეიტინგში არანაკლებ BB- შეფასებით) კორპორატიული ბონდების მომგებიანობა კი მხოლოდ 2.2 პროცენტია. იმ დროს, როცა ფინანსურ ბაზარზე დაბალი მომგებიანობა დიდხანს გრძელდება, ამას ინვესტორები სწრაფად ეჩვევიან, რა დროსაც რისკიანი აქტივებისადმი მათი აპეტიტი მცირდება. ერთადერთი რამ, რასაც ამ სიტუაციის შეცვლა შეუძლია, ფედრეზერვის მიერ დოლარზე საპროცენტო განაკვეთის აწევაა. რისი ალბათობაც ბოლო დროს ძალიან შემცირდა.

ფედერალური სარეზერვო სააგენტოს მიერ დოლარზე განაკვეთის აწევის მოლოდინში, ბანკები მოქმედების ორ განსხვავებულ მიმართულებას ირჩევენ. ერთი მიმართულება კონსერვატიულია და ამ დროს, ბანკები უფრო მეტად ცდილობენ კრედიტების მიღებას, ვიდრე გაცემას. მეორე მიმართულება ექსპანსიურია და ამ დროს, ბანკები კრედიტებს უფრო მეტად გასცემენ, ვიდრე თავად იღებენ. თუმცა ამ მიმართულებითაც, ბანკები სულ უფრო მეტად ცდილობენ, გამოიმუშაონ არა კრედიტის, არამედ საკომისიო მოსაკრებლის ხარჯზე.

ამ სიტუაციაში, ეგრეთ წოდებული „ვერტმფრენის ფინანსები“ (ფული, რომელსაც მთავრობა ეკონომიკის სტიმულირების მიზნით გასცემს, „ბეჭდავს“ - ვერტმფრენიდან გადმოყრილი ფული) ეფექტს კარგავს და ის ფული ბანკების ბალანსებზე ილექება და რეალურ დანიშნულებას ვერ ასრულებს. ასეთ თანხებს ძირითადად სავაჭრო ოპერაციების და ზესწრაფი კრედიტებისთვის იყენებენ.

სიტუაციას ართულებს ის გარემოება, რომ წარმოება არ ან მცირე ტემპით იზრდება. სტაგნციაა ქვეყნის სამშენებლო სექტორში, აშშ-ის სავაჭრო ბალანსის სალდო კი პრაქტიკულად არ იცვლება. არ იზრდება ექსპორტი და იმპორტი. ინვესტორებს არ აქვთ არსებული ფულადი სახსრების დაბანდების საშუალებები. ეგრეთ წოდებული „ნაგვის“ კომპანიებში ფულის ჩადებას კი არ ჩქარობენ. შექმნილ სიტუაციაში, სულ უფრო მეტად პოპულარული ხდება ციფრული ვალუტები და მათი დერივატივები. ამ ტიპის ვალუტები ინვესტორთა შესაძლებლობებს მრავალფეროვნებას ანიჭებენ, თუმცა ისინი უზარმაზარ რისკებსაც შეიცავენ. ეს ინვესტორთა რისკებისადმი აპეტრიტს მეტნაკლებად აკმაყოფილებს, თუმცა რეალურ ეკონომიკას წინ ვერ სწევს.

საბოლოო ჯამში, ამერიკული მსხვილი ბანკების დაახლოებით ნახევარს, ჭარბი ლიკვიდურობის პრობლემა ექმნება. როგორ უნდა შეიცვალოს სიტუაცია, ამაზე ჯერ არავინ ლაპარაკობს. იმავდროულად, ფედრეზერვის წევრები მიანიშნებენ, რომ დოლარზე განაკვეთის ზრდის ტემპი დაიკლებს. ეს კი დოლართან დაკავშირებულ აქტივებზე მოთხოვნას ამცირებს. იმავდროულად კი, იზრდება ოქროს და სხვა „რისკებისგან თავშესაფარი“ აქტივების ფასი.