სარდაფში დაწყებული ბიზნესი, რომელიც დღეს მილიონებს ითვლის
"სადაც თავისუფლება შეზღუდულია, იქ ბიზნესი ვერ ხარობს"
ბიზნეს PRESS-ის მორიგმა გადაცემამ კომპანია პე-ეს-პეს დამფუძნებელს კახა ოქრიაშვილს უმასპინძლა, რომელიც დღეს საქართველოს პარლამენტის წევრი და დმანისის ოლქის მაჟორიტარია. რა გზა განვლო მან ბიზნესიდან პოლიტიკამდე, ამას გადაცემის ბეჭდური ვერსიიდან შეიტყობთ.
-ამჟამად კანონმდებელი ხართ. რომელი უფრო მოგწონთ - ბიზნესის კეთება თუ პარლამენტში ყოფნა?
-მე ცხოვრება მომწონს. ზოგადად, ბედნიერი ვარ, რომ ცოცხალი ვარ.
-სად უფრო საინტერესოა ცხოვრება - ბიზნესში თუ პოლიტიკაში?
-ყველაფერი საინტერესოა.
-თქვენზე ამბობენ, რომ ერთ-ერთი ყველაზე მდიდარი დეპუტატი ხართ. სხვადასხვა მონაცემებით, თქვენი ქონება დაახლოებით 300 მილიონ დოლარად ფასდება. ეთანხმებით ამ შეფასებას, თუ ფიქრობთ, რომ თქვენი ქონება ამ მონაცემებით შემცირებულია?
-ვფიქრობ, საქართველოში ბევრია ხალხი, რომელსაც საქმე არ აქვს და სხვის ქონებას ითვლის. ჩემი ქონება არასდროს დამითვლია იმიტომ, რომ არ ვყიდი ჩემს ბიზნესს. თუ გადავწყვიტე გაყიდვა, დავპატიჟებ ვინმეს და შეაფასებენ.
-დავიწყოთ იმით, როგორი იყო თქვენი პირველი ნაბიჯები ბიზნესში. თქვენი პირველი სამუშაო დმანისის პოლიკლინიკას უკავშირდება - სანიტრად დაიწყეთ მუშაობა.
-არა, ასე არ იყო. სკოლა რომ დავამთავრე, 16 წლის ვიყავი. დედაჩემი ექიმი იყო. 16 წლის როცა ხარ, არაფერი გაინტერესებს, მაგრამ ხომ უნდა ჩამებარებინა სადღაც. მე კი თავგადასავლებზე უფრო ვოცნებობდი, ვიდრე - ექიმობაზე. ოჯახში გადაწყდა და სამედიცინო ინსტიტუტში ჩავაბარე. 23 წლის ასაკში უკვე გინეკოლოგიაში გავდიოდი სტაჟირებას. მერე სამი წელი ვიმუშავე მეან-გინეკოლოგად. აწყობილი კარიერასავით იყო ეს ყველაფერი, მოსკოვში უნდა წავსულიყავი ასპირანტურაში და უცბად თავი დავანებე - ბიზნესში წავედი.
-გინეკოლოგობაც საკმაოდ შემოსავლიანი პროფილია მედიცინაში.
-დიახ. ჩემი ფულით 23 წლის ასაკში მანქანა ვიყიდე - ლადა-06.
-მიუხედავად იმისა, რომ თქვენი საქმიანობა საკმაოდ შემოსავლიანი იყო, მაინც გადაწყვიტეთ, ძალები ბიზნესში მოგესინჯათ. ეს იყო წინასწარ გამიზნული ქმედება თუ გარემოებამ მოიტანა?
-სიმართლე რომ ვთქვა, დაახლოებით მე-4 კურსზე მივხვდი, რომ მედიცინა ჩემი არ იყო. მაგრამ უკვე თითქმის დამთავრებული მქონდა სამედიცინო ინსტიტუტი და მაშინ ვერ გავბედე თავის დანებება.
-რატომ ფიქრობდით, რომ ეს თქვენი საქმე არ იყო?
-არ მომწონდა. ვიფიქრე, რომ სხვაგან უფრო ძლიერი ვიქნებოდი, ვიდრე მედიცინაში. მედიცინაში დავრჩი, მაგრამ მენეჯმენტსა და ბიზნესში.
-და მაშინვე მიხვდით, რომ ფარმაცევტულ ბიზნესში ძლიერი იქნებოდით?
-არა. ფარმაცევტულ ბიზნესზე არასდროს მიფიქრია. ესეც შემთხვევით მოხდა. ყველაფერი შემთხვევით ხდება. ღმერთი ყველას რაღაც საშუალებას აძლევს. ყველას აქვს ეს შანსი, უნდა დაინახო ეს, დაიჭირო.
-თქვენ რა შანსი მოგცათ ღმერთმა? თქვენი პირველი შანსი ბიზნესში რა იყო?
-ინფორმაცია, რომ კონკრეტულ ნაწილში შესაძლებელი იყო წარმატების მიღწევა. მაშინვე ჩავეჭიდეთ ამ ინფორმაციას, მივდექით, მოვდექით... 1994 წელი იყო. მე და ჩემი მეგობარი ერთად ვსწავლობდით და თბილისში ერთად ვცხოვრობდით. მე ცალკე ვცხოვრობდი, ჩემი ბინა მქონდა. ეხლა ის პე-ეს-პეს დირექტორია, გოჩა გოგილაშვილი. სხვათა შორის, 25 ქულით მოეწყო სამედიცინო ინსტიტუტში, რაც იშვიათობა იყო.
-შემდეგ როგორ განვითარდა მოვლენები?
-წავედით მოსკოვში, სამი ათასი დოლარი გვქონდა, ჩამოვიტანეთ მედიკამენტები, გავყიდეთ 12 ათას დოლარად. ეს ინფორმაცია ბევრს ჰქონდა, მაგრამ არავინ წავიდა და არაფერი გააკეთა.
-რისკი არ იყო?
-რისკი ყოველთვის არის. მაგრამ ყველა დადიოდა მოსკოვში. გმირთა მოედანზე 30 დოლარად დავიქირავეთ 70 კვადრატული სარდაფი, ეს იყო 1994 წლის გაზაფხული. ეს ყველაფერი ძალიან სწრაფად, ერთ დღეში მოხდა. გოჩა გაფრინდა და დარჩა მოსკოვში. მე აქ დავრჩი. იქიდან ტვირთებს ვაგზავნიდით და აქ ვყიდდით. რამდენიმე თვეში 300 ათასი დოლარის კაპიტალი დაგროვდა. უკვე ზაფხულში სადისტრიბუციო კონტაქტების გაკეთება დავიწყე.
-ამ პერიოდში იყო ცარიელი ნიშა. თქვენ მოხვედით იქ, სადაც არაფერი არსებობდა.
-იყვნენ უკვე - "ავერსი" არსებობდა, "ჯიპისი" არსებობდა.
-ფარმაცევტულ ბაზარზე სულ რამდენიმე ძირითადი მოთამაშე ხართ. სულ გსაყვედურობენ ხოლმე იმის გამო, რომ საკმაოდ მაღალი ფასები გაქვთ მედიკამენტებზე. ამ ამბავს რომ გაიგებენ, როგორ ფიქრობთ, რას იფიქრებენ?
-ის პერიოდი ძალიან სწრაფად დამთავრდა. 1995-96 წელს უკვე აღარ იყო ასეთი რამ. უკვე ცივილური დარიცხვები იყო. ახლა, კრიზისის პერიოდში, ჩვენმა კომპანიამ საერთოდ უარი თქვა მოგებაზე და მართლაც ასეა. შარშანდელი წელი 5 %-იანი მოგებით დავამთავრეთ. ეს ლეგიტიმურია.
-დღეს რომ მოინდომოს ვინმემ და ფარმაცევტულ ბიზნესში ძალები მოსინჯოს, თავისუფალი ნიშა არის კიდევ?
-კი, როგორ არ არის. ახალი ქსელი გაჩნდა "იპეკს ფარმი", რომელსაც 20 აფთიაქი აქვს. დაახლოებით წელიწადნახევრის წინ დაიწყეს. ოთხი წლის წინ "დეპომ" დაიწყო და ახლა 80-მდე აფთიაქი აქვს, კიდევ არის "სააფთიაქო სახლი", რომლის დიზაინიც მომწონს. ბოლო სამი წლის განმავლობაში სამი ქსელი წამოვიდა. ე.ი. ბაზარი დახურული არ არის. 200 დისტრიბუტორი და იმპორტიორია საქართველოში და ჩვენ ლიდერები ვართ.
-შედარებით მცირე კონკურენტები გესიმპატიურებათ. რაც შეეხება უფრო წონად ქსელებს, რომლებსაც თქვენი კომპანიის წილი აქვს ბაზარზე?
-ჩვენნაირი წილი არავის აქვს. ჩვენ ლიდერები ვართ და მაგრები ვართ.
-"ავერსიც" ასე ამბობს.
-ისინიც მაგრები არიან.
-როცა პირველი ნაბიჯები გადადგით, ბიზნესში არანაირი გამოცდილება არ გქონდათ. ეს ყველაფერი საქმის კეთებასთან ერთად მოვიდა თუ გარკვეული უნარების გამომუშავება დაგჭირდათ ბიზნესში?
-ეგ თანდაყოლილი უნარებია. მუსიკალური ნიჭი ხომ თან აქვს ადამიანს, როცა იბადება? თუ აქვს წარმოსახვითი ნიჭი, მხატვარი ხდება და ასე შემდეგ. თქვენ წარმოგიდგენიათ, რომ ადამიანს სმენა ნული ჰქონდეს და დაკვრა ისწავლოს? - ვერ ისწავლის. ბიზნესის კეთების ნიჭი ისეთივე ნიჭია, როგორც მუსიკალური ნიჭი, რომელიც შეიძლება მერე ან განავითარო, ან - არა.
-ანუ,თუ ბიზნესის კეთების ნიჭი არ გაქვს, ბიზნესში წარმატებას ვერ მიაღწევ?
-ვერ გააკეთებ ბიზნესს. ადრე მოდაში იყო, შევარდნაძის დროს, ვიღაცას რომ მოხსნიდნენ, ამბობდნენ ბიზნესში წავიდაო. როგორ უნდა წახვიდე ბიზნესში, თუ ბიზნესის ნიჭი არ გაქვს? მაგალითად, თუ მუსიკალური სმენა 20 % გაქვს, რაღაცას უკრავ, თუ 50 % გაქვს, შეიძლება მუსიკის მასწავლებელი გახდე, თუ 100 %-იანი სმენა გაქვს, დირიჟორი ხდები. ასეა ბიზნესშიც. თუ მაგარი "სმენა" ანუ ბიზნესის ნიჭი გაქვს, შეიძლება მაესტრო გახდე.
-მაინც რა იყო ყველაზე მთავარი ამ წინსვლაში - ალღოს და ნიჭის გარდა.
-ჯიუტი უნდა იყო, ბოლომდე უნდა "მიაწვე". რა მიზანიც გაქვს, ბოლომდე უნდა მიხვიდე.
-რა არის თქვენი მიზანი?
-წარმატება. ყოველდღე უნდა იყოს რაღაც გეგმები. წარმატებებს ყოველდღიურად, ყოველკვირეულად, ყოველთვიურად, ყოველწლიურად უნდა მიაღწიო.
-ეს ბიზნესი ორმა ადამიანმა დაიწყეთ. დღეს რამდენი ხართ?
-დღეს კომპანიაში, ჯგუფში 4 500 კაცი მუშაობს. ეს იმ კომპანიებში, რომლებსაც ჩვენ ვმართავთ. ისე, სხვა კომპანიების აქციონერებიც ვართ.
-თქვენი აზრით, საქართველოში ბიზნესის კეთების ტექნიკა განსხვავებულია?
-არა. დღეს ბიზნესი თავისუფალია, რაც ძალიან კარგია.
-როდის არ იყო თავისუფალი?
-ბიზნესი თავისუფალი არ არის მაშინ, როცა კონკურენტული გარემო არ არის. 2002 წლამდე სხვა დარგები არ იყო თავისუფალი იმიტომ, რომ კონკურენტული გარემო არ იყო. 2002 წლის შემდეგ უკვე უხეში ჩარევები იყო სახელმწიფოს მხრიდან ბიზნესში და აქედან გამომდინარე, ესეც თავისუფლებას ზღუდავდა. სადაც თავისუფლება შეზღუდულია, იქ ბიზნესი ვერ ხარობს.
-მიუხედავად იმისა, რომ ბიზნესის კეთების ნიჭი გაქვთ, ერთ მშვენიერ დღეს გადაწყვიტეთ პოლიტიკაში წასულიყავით.
-ეგ შემთხვევით მოხდა. როგორც ბიზნესში მოვედი შემთხვევით, ესეც ასე მოხდა.
-უფრო კონკრეტულად მოგვიყევით.
-ერთმა თანამდებობის პირმა ჩემთან შეხვედრა მოისურვა და მითხრა, დმანისში კენჭს ვიყრიო. 2002 წელი იყო. თუ ჩემი კონკურენტი იქნები, პრობლემები შეგექმნებაო. მაშინ გადავწყვიტე, რომ უნდა დამემარცხებინა და სამი ხმით მოვუგე არჩევნებზე. მოვხვდი პარლამენტში. ამდენი ბრძოლის შემდეგ, ძლივს შევაღწიე პარლამენტში, მაგრამ მიშა შემოვარდა და იქიდან ყველა გამოგვაპანღურა.
-თუმცა თქვენი საკანონმდებლო მოღვაწეობა შემდეგაც გაგრძელდა.
-კი, მერე უკვე მომეწონა.
-"ნაციონალური მოძრაობის" წევრიც იყავით.
-მხარდამჭერი ვიყავი, კი. მომწონდა რაღაცები.
-რა მოგწონდათ?
-თავიდან უფრო მომწონდა, ცვლილებები. კარგი ცვლილებები იყო. მათ შორის ეკონომიკაშიც. მერე ბევრი რამ აღარ მომწონდა.
-რა არ მოგწონდათ?
-უსამართლობა.
-ვის მიმართ?
-საერთოდ, საზოგადოებაში, ბიზნესში...მერე უკვე აგორდა და ამ უსამართლობამ დიდი მასშტაბები მიიღო. აუტანელი იყო ეს ჩემთვის.
-თუმცა, იმ პერიოდში იყო შემთხვევები, როდესაც თუნდაც პრეზიდენტის მოწოდების გამო, მედიკამენტებზე ფასის დაგდება ხდებოდა. რა იყო ეს - ფარმაცევტული კომპანიები ანგარიშს უწევდით პრეზიდენტის სურვილს, თუ ეს იყო გარკვეული სოციალური პასუხისმგებლობა? არჩევნების წინ იყო მსგავსი შემთხვევები. მაგალითად, იგივე თვითმმართველობის არჩევნების დროს.
-მე მახსენდება, რომ ვაუჩერებს და რაღაცებს იგონებდნენ, ფასის დაწევა არ იყო. იმიტომ, რომ ფასები ძალიან დიდი ხანია დაწეულია (ალბათ კონკურენციამ დაწია ფასები). 1998 წლიდან მე არ მახსოვს, ზემოგებები ჰქონდეს ამ დარგს.
-ამას თქვენ ამბობთ. თუმცა საზოგადოებაში ფარმაცევტულ ბიზნესთან დაკავშირებით განსხვავებული მოსაზრება არსებობს.
-საზოგადოებას ეს ინფორმაცია იმ პირებისგან აქვს, ვისაც არ აწყობს, რომ ასე იყოს.
-რატომ არ აწყობთ? უფრო დავაკონკრეტოთ ეს თემა.
-საქართველოში ყველას უყვარს სხვისი ფულის დათვლა, სხვისი ბიზნესის დათვლა, ბევრი ბოროტებაა. მე ამას ყურადღებას არ ვაქცევ, მაგრამ ეს არის ამ საზოგადოების გამოვლენა, ამ ხედვების, ამ ბოროტების და ასე შემდეგ. მე ეგ ნაკლებად მაინტერესებს და არც მინდა ამაზე ვისაუბრო. ორმა კაცმა რომ დავიწყეთ და ახლა 4 500 ვართ, ამაზე არავინ ლაპარაკობს.
-იყო საუბარი, რომ ამ ბაზარზე ოლიგოპოლია არსებობს. ძირითადად, 5 კომპანია იყოფს ბაზარს..
-მერე, ცოტაა ხუთი?
-ჩვენი ბაზრისთვის არ არის ცოტა?
-ამერიკის ბაზარი მსოფლიო ბაზრის ნახევარია ფარმაციაში და სამი მსხვილი დისტრიბუტორი არსებობს და ორი ქსელი. დანია 5-მილიონიანია და ერთ კომპანიას - "დომეკოს" ბაზრის 97% უჭირავს. მერე რა, აჯარიმებენ?
-კონკურენციის სააგენტო მუშაობს ალბათ, კარგად.
-კონკურენციის სააგენტომ რა უნდა ქნას? ერთი კომპანიაა და არის მონოპოლისტი. თუ კომპანია თავის მდგომარეობას ბოროტად არ იყენებს, არანაირი პრობლემა არ არის. ამერიკაში არის სამი კომპანია, რომელსაც ბაზრის 92% წილი აქვს. გერმანიაში ორია თუ სამი. ეს ჩვენი ბიზნესისთვის პრობლემა არ არის. ეს უსაქმური ხალხის საქმეა - ოლიგოპოლია, მონოპოლია... წეღან ვსაუბრობდით, სამ წელიწადში სამი კომპანია კონკურენტებად გაიზარდა. როგორ არის ოლიგოპოლია? - სისულელეა.
-დღეს თუ მონაწილეობთ და რა ფორმით მონაწილეობთ თქვენს ბიზნესებში?
-მე ვარ დამფუძნებელი და ძალიან მიხარია, რომ კარგი გუნდი შევკარი და მათ ეს საქმე დავუტოვე. როდესაც ოპერატიული მმართველობიდან წავედი, კომპანიაში დაახლოებით 1 500 კაცი მუშაობდა. ახლა არის 4 500. საავადმყოფო არ არსებობდა, პროექტშიც კი არ იყო.
-კიდევ რა ბიზნესები უკავშირდება თქვენს სახელს?
-"სააფთიაქო ქსელი", "პე- ეს- პე აფთიაქი", "ჩემი ოჯახის აფთიაქი" - ეს სლოგანი მე მოვიფიქრე და ვთვლი, რომ ძალიან კარგი სლოგანია - ოჯახზე ორიენტირებული, პე-ეს-პე დისტრიბუცია, ქარხანა ჯი-ემ-პი, რომელიც ძალიან კარგი ქარხანაა. ახლა მთელი მენეჯმენტი გერმანიაშია. მალამოების, თმის საღებავების, კბილის პასტების, ასევე რამდენიმე საამქროს პროექტს აკეთებენ. ეს საავადმყოფო, პოლიკლინიკების ქსელი, ახლა დაიწყეს "აქსა". უკვე ორი პოლიკლინიკაა. გარდა ამისა, "ზედაზენში" ვართ აქციონერები. ასევე სამედიცინო დაზღვევა. სადაზღვევო კომპანია ეს არის ფინანსური სტრუქტურა, მაგრამ ჩვენ ხარისხზე ვართ ორიენტირებულები.
-პოლიტიკაში წასვლა ბიზნესის კეთებაში თუ დაგეხმარათ? პირდაპირ თუ არა, ირიბად მაინც? ბიზნესის ლობირების საშუალებას თუ იძლევა კანონშემოქმედებითი საქმიანობა.
-არა, არანაირად არ იძლევა. პირიქით, 2004 წლიდან ფარმაციაში რამდენიმე კანონი იყო შემოღებული, რომელიც მე არ მომწონდა და წინააღმდეგიც ვიყავი, მაგრამ არასდროს საჯარო განცხადება არ გამიკეთებია იმიტომ, რომ ჩემი ბიზნესი ფარმაციასთან იყო დაკავშირებული და არასდროს არ ვიღებდი მონაწილეობას კანონების შემუშავების პროცესებში.
-თუმცა, აქტიურად აკრიტიკებდით საკანონმდებლო ინიციატივას ქართულენოვან ანოტაციასთან დაკავშირებით.
-მაშინ იყო ასეთი რამ - ყველა კოლოფში ქართული ანოტაცია უნდა ჩადებულიყო. მწარმოებლები უბრალოდ არ ჩადებდნენ და არ შემოიტანდნენ ბაზარზე. ბაზარზე გაჩნდებოდა დეფიციტი. დეფიციტი ეს არის ძვირი წამალი და ასე შემდეგ. ანუ კანონი ისეთი უნდა მიიღო, რომ ის შესრულებადი იყოს. შეიძლება ისეთი კანონი მიიღო, არ იყოს შესრულებადი და დააზარალო როგორც მოსახლეობა, ისე ბიზნესი.
- ხშირად ახსენებთ "უსაქმურ ხალხს". ვინ არის თქვენთვის საქმიანი?
-ვთვლი, რომ მთელი მსოფლიო ორ ნაწილად არის გაყოფილი. ერთი ნაწილი არის ის ხალხი, ვინც რაღაცას ქმნის, მეორე ის, ვინც ამ შექმნილით ცდილობს იცხოვროს. მეორე ნაწილში უფრო დიდი კონკურენციაა. პირველ ნაწილში, ვინც ქმნის, უფრო ნაკლები კონკურენციაა.
-თქვენ წეღან თქვით, რომ ბიზნესი დღეს უფრო თავისუფალია, ვიდრე მაგალითად სამი, ოთხი, ხუთი წლის წინ. თუმცა მახსოვს თქვენი განცხადებები, სადაც ამბობთ, რომ 100%-ით ბიზნესი თავისუფალი მაინც არ არის. რა შეზღუდვები აქვს დღეს ბიზნესს?
-ბიზნესის კეთება არის ემოცია. თუ არ არის დადებითი ემოციები, იქ ბიზნესი არ კეთდება. ვიღაცას ჰგონია, რომ ბიზნესი ეს არის: აქ იყიდე, აქ გაყიდე, რაღაცა მოიგე და ამით იყავი ბედნიერი. ასე არ არის. სერიოზულ ბიზნესში ეს მოტივაცია მთავარი არ არის. ფინანსური მოგება მთავარი მოტივაცია არ არის. თქვენ როგორ ფიქრობთ, "პე-ეს-პე" ჩემი სიმდიდრეა? - ეს არის ქვეყნის სიმდიდრე. 4 500 კაცს ვასაქმებთ, 5 მილიონ ლარს ვუხდით ყოველთვე ხელფასს. ეს უკვე ქვეყნის სიმდიდრეა.
-თუმცა პენსიონერი, რომელიც აფთიაქში მიდის და მედიკამენტებისთვის ბოლო თეთრს იხდის, ასე არ ფიქრობს.
-სწორია. ის ასე არ ფიქრობს. ამიტომ პენსიონერი და ნებისმიერი მოქალაქე უნდა იყოს დაზღვეული და ეს უნდა უნაზღაურდებოდეს. ახალი მთავრობის ძალიან კარგი ნაბიჯებია - საყოველთაო ჯანდაცვის რეფორმა ძალიან კარგია. ეტაპობრივად ამასაც დაფარავს. არა მარტო სახელმწიფო უნდა იყოს. ახლა თქვენ დასაქმებული ხართ და თქვენ გაქვთ ხელფასი, თქვენ ვალდებული ხართ, უნდა იყოთ დაზღვეული. აქ კიდევ ბევრი სამუშაოა. როგორ ფიქრობთ, 15 წლის წინ ბაზრობაზე რომ იყიდებოდა და 10-ჯერ ძვირი იყო, ის ჯობდა? ასეთი ორგანიზებული ბაზარი დსთ-ს სივრცეში არ არის. ჩვენ ყველაზე წინ ვართ. ამერიკაში ეს ყველაფერი სულ სხვა დონეზეა. მაგრამ რუსეთზეც წინ ვართ, უკრაინაზეც, აზრბაიჯანზეც... ნებისმიერ ქვეყანაში აფთიაქში რომ შეხვიდეთ ასეთი ცენტრალიზებული მართვა, ასეთი სიტუაცია არ არის. ვერც ერთ ქვეყანაში ვერ ნახავთ.
-დღეს არსებული ვითარება რამდენად აძლევს ხელს საქართველოში ბიზნესის განვითარებას? ვგულისხმობ, როგორც გარემო ფაქტორების გავლენას, ასევე ლარი-დოლარის გაცვლით კურსს, სახელმწიფო პოლიტიკას.
-ემოციური წნეხი ბიზნესზე აღარ არის. შიში - რომ მოვა ვიღაცა, დამაჯარიმებენ, გამაკოტრებენ, ასეთი პრობლემები მოხსნილია. თუმცა, მინდა ვთქვა, რომ წინა მთავრობის დროსაც შესაძლებელი იყო ასეთი ამბები, მაგრამ მასობრივად მაინც არ იყო, მაგრამ უსამართლობის პრეცედენტიც კი ბიზნეს გარემოს აბსოლუტურად ანადგურებს. 10 მილიონი კომპანია რომ იყოს და ერთი კომპანია ვიღაცამ ვიღაცას წაართვას, დანარჩენ 10 მილიონს უკვე ყველას ეშინია - აქ არ არის გარემოო. აქ ემოციური მომენტია. ისე, არაემოციური ხალხი ნაკლებად არიან ბიზნესმენები.
-მე გკითხეთ, რამდენად ხელსაყრელია გარემო. ასევე, სახელმწიფო პოლიტიკა.
-ახლა უკეთესია. ჩვენი პრობლემა არის ის, რომ ჩვენი ქვეყანა არის პატარა და ბაზარიც ყველა დარგში არის პატარა, აქედან გამომდინარე, ბიზნესმენებმა თავიდან უნდა ამოიშალონ ჩვენი ქვეყნის საზღვრები და თავისი ბიზნეს არეალის საზომი გააფართოვონ. ჩვენ ახლა ექსპორტზე ვართ. 11 ქვეყანაში ვყიდით ჩვენს ნაწარმოებ მედიკამენტებს და წარმატებით მივდივართ წინ. 2018 წელს მენეჯმენტს 100 მილიონი დოლარის ექსპორტი აქვს დაგეგმილი. ახლა 20, 25 მილიონ დოლარზე ვართ ექსპორტზე.
-მაგარი ბიზნესმენები ახსენეთ. საქართველოში არიან მაგარი ბიზნესმენები?
- ვფიქრობ, საქართველოში, ვინც 20 წელიწადია ბიზნესში და გადარჩა, ყველა მაგარია. ამ 20 წლის განმავლობაში ბიზნესმენების თავზე რა არ დატრიალებულა და გადარჩნენ. წიგნი შეიძლება დაწერო ყველას შესახებ. თემურ ჭყონიაზეც, მამუკა ხაზარაძეზეც...
-თქვენი უშუალო კონკურენტი მაინც ვინ არის? "პე -ეს- პეს" კონკურენტი.
-"პე- ეს- პე" წარმოებაც არის. წარმოებაში ქართული მწარმოებლები კონკურენტები არ არიან იმიტომ, რომ წარმოების სრული ციკლი, ფაქტობრივად, მარტო ჩვენ გვაქვს. დანარჩენი კონკურენტები ყველა ის უცხოური ქარხანაა, რომელიც ბაზარზეა. უცხოური ბევრია. ინგლისური, ამერიკული, გერმანული, თურქული... ყველა ჩვენი კონკურენტია. და წარმოება უფრო პრიორიტეტულია, ვიდრე სააფთიაქო ქსელი. სააფთიაქო ქსელი ჩვენთვის ძალიან მნიშვნელოვანია. მაგრამ ეს არ არის ჩვენი პრიორიტეტი. აქ ჩვენ უკვე გავიზარდეთ, და იმ დონეზე ავედით, იმაზე ზევით ძალიან რთულია ასვლა. შეიძლება გავაუმჯობესოთ დიზაინი, მომსახურება და ასე შემდეგ. მენეჯმენტი ამაზე მუშაობს, მაგრამ მოქმედების არეალი ეს არის წარმოება და ექსპორტი. ასევე ჯანდაცვა, სამედიცინო მომსახურება, არაფარმაცევტული.
-მაინც გიჭირთ, ასე პირდაპირ კონკურენტის დასახელება.
-ყველა ჩვენი კონკურენტია, სააფთიაქო ქსელში: "ავერსი", "ჯიპისი", "დეპო", "სააფთიაქო სახლი", "იპეკას ფარმი" და კიდევ ბევრია.
-ჩემი გადაცემის სტუმარი "ავერსის" დამფუძნებელიც იყო. მასაც ვკითხე და თქვენც აუცილებლად უნდა გკითხოთ. ყოველთვის მიკვირდა, როგორ შეიძლება "პე -ეს- პე"-სა და "ავერსის" სათაო ოფისები, ფაქტობრივად, ერთ შენობაში მდებარეობდეს?
-კი. შუაშია გაყოფილი. უკვე 5 წელია ვეხვეწებით, რომ მოგვყიდოს და არ გვაძლევს.
-მგონი ისიც ამას ამბობდა, ვეხვეწები "პე - ეს - პეს" მომყიდოს და არ გვაძლევსო.
-ჩვენ მივყიდით, მაგრამ არ ყიდულობს.
-რატომ, იქნებ ძვირს უფასებთ? რამდენს უფასებთ? იქნებ ჩვენს გადაცემაში ბიზნეს გარიგებაც შედგეს.
-პროცენტს გადაგიხდით, თუ მოგვყიდის. სამ პროცენტს გადაგიხდით, პირადად თქვენ.
-რამდენად აძლევთ, ამას არ იტყვით?
-მაგას შემფასებლები შეაფასებენ. ეგ საკითხები მე არ მეხება. მე პარლამენტის საკითხები მეხება.
-გავაგრძელოთ საუბრი ქვეყანაში შექმნილი ბიზნეს გარემოსა და ეკონომიკურ ვითარებასთან დაკავშირებით. თქვენ გული გწყდებათ იმაზე, რომ ქვეყნის ეკონომიკური განვითარება არის საკმაოდ დაბალი და ამბობთ, რომ თუ არ იქნება 7-8 პროცენტიანი ზრდა, წლის განმავლობაში, ჩვენ სასურველ შედეგს ვერ მივაღწევთ. როგორც კანონმდებელი, რას აკეთებთ იმისთვის, რომ ეს განვითარება მოხდეს?
-ძალიან მნიშვნელოვანია კანონმდებლობითი საქმიანობა, მაგრამ ცოტა უფრო მთავრობამ უნდა იაქტიუროს, ბიზნესს უნდა შეექმნას კიდევ უფრო უკეთესი ემოციური ფონი. აქ არ არის საუბარი მაგალითად, მოგების გადასახადის დაწევაზე ან რამე მსგავსზე, აქ საუბარია ემოციურ ფონზე. ბიზნეს ფსიქოლოგია უნდა შეისწავლოს როგორც კანონმდებელმა (რომელმაც არ იცის), ისე მთავრობამ (რომელმაც არ იცის). ბიზნეს ფსიქოლოგია სულ სხვა თემაა. იცით, მე რას გავაკეთებდი? - დავუშვათ, თუ არის რომელიმე მსხვილი ექსპორტიორი ან კომპანიამ ახალი პროდუქტი გამოუშვა საქართველოში, რომელიც აქამდე არ იწარმოებოდა, ფინანსთა სამინისტროს ეზოში ვარსკვლავს გავუხსნიდი. მაგალითად, საქართველოში საათები არ იწარმოება, ვთქვათ, ვიღაცა ჩამოვიდა და საქართველოში საათების წარმოება დაიწყო, წარმატებით ყიდის ჩვენს ბაზარზე და საზღვარგარეთ. იმას ცაში ავიყვანდი. ვარსკვლავს პირდაპირ ხადურის კაბინეტში გავუხსნიდი. ასეთი ხალხი იმსახურებს. ეს არის ემოციური განწყობის შექმნა ბიზნესისთვის. ეს ერთი კონკრეტული მაგალითია, თორემ სერიოზული სამუშაოა ამ მიმართულებით. მთავრობამ ასევე, ჩვენს ექსპორტიორებს საზღვარგარეთ გზა უნდა გაუხსნას. სულ ლაპარაკობენ, შემოვიყვანოთ ინვესტორიო, იმაზე უნდა იფიქრონ, აქაური ინვესტორი გარეთ როგორ გაიყვანონ. საელჩოები უნდა მუშაობდნენ ამაზე. უზბეკეთის საელჩო რაში გვჭირდება, თუ ჩვენი ინტერესები იქ არ დაიცვა?
-მეტი რა გზა გაუხსნან, ევროკავშირის ბაზარი არ არის გახსნილი?
-ახლა რისთვის გვინდა ურთიერთობა უზბეკეთთან? იმიტომ, რომ ეკონომიკური ურთიერთობა გვქონდეს. მათმა ბიზნესმენებმა ჩვენთან რაღაც გაყიდონ, ჩვენ იქ და ასე შემდეგ, ხო? თუ ეკონომიკური ურთიერთობა არ არის, მაშინ საელჩოებიც აღარ იქნება.
-პოსტსაბჭოთა სივრცეზე რატომ აკეთებთ აქცენტს?
-მე აქცენტს ვაკეთებ იქ, სადაც გვაქვს შანსი, რომ შევიდეთ. აქ შესვლა უფრო ადვილია, ვიდრე ევროპაში.
-რა შეიძლება შევიტანოთ უზბეკეთში?
-ჩვენ მედიკამენტები შეგვაქვს. წელს 15 მილიონი დოლარის ექსპორტი გვექნება.
- თქვენ თქვით, რომ ინვესტორებზე მეტად ჩვენთვის უფრო მომგებიანია, ადგილობრივი წარმოების განვითარებაზე ვიფიქროთ. თუმცა ამბობდით, რომ ინვესტორებს სირღმისეულად უნდა მოვეფეროთო. რას გულისხმობდით?
-პირველ რიგში, უნდა დავაფასოთ შიდა ინვესტორი. შიდა ინვესტორი, გარდა იმისა, რომ ინვესტორია, პატრიოტია. შეიძლება გარემო აქ არც ისე კარგი იყოს, მაგრამ პატრიოტული გრძნობების გამო ის ინვესტიცია მაინც აქ ჩადოს. ეს არის შიდა ინვესტორისა და გარე ინვესტორის განმასხვავებელი მომენტი. თუ ქვეყანაში შიდა ინვესტორს პატივს არ სცემ, არც გარე ინვესტორი არ შემოვა ამ ქვეყანაში.
-ყველაზე დიდი სიამოვნება ბიზნესში რა არის?
-წარმატებები. ნარკოტიკივით არის.
-დღეს რომ იწყებდეთ ბიზნესს, სად ჩადებდით ფულს და სად იშოვიდით საწყის კაპიტალს?
-დღევანდელ საქართველოში რომ ვიწყებდე, ჯანდაცვაში ჩავდებდი. საავადმყოფოების აშენებაში.
-ფული?
-ფული უნდა მოიზიდო. თუ ნიჭიერი ხარ, ყველაფერი გამოგივა და საქმეს ბოლომდე უნდა მიაწვე.
-თქვენთვის ჯიბის ფული რამდენია?
-ჯიბის ფული იმდენია, თუ მეგობრებთან ერთად რესტორანში შევედი, ვერავინ დამასწროს გადახდა. ეგ არის ჯიბის ფული.
-შეიძლება ბანკშიც ისესხოთ ფული?
-ეს საავადმყოფო რომ ავაშენეთ, მათ შორის ბანკის თანხებითაც ავაშენეთ.
-შესაძლებელია, ბანკის პროცენტიც გაისტუმრო და მოგებაზეც გახვიდე?
-კი. უბრალოდ, ბოლომდე უნდა იბრძოლო.