”გრძელი ფული” ეკონომიკას, თუ იოლი რესურსი ბანკებს

ბიზნესი რომ განვითარდეს, გრძელვადიანი კრედიტი სჭირდება, ეს საბაზრო ეკონომიკაში აქსიომაა.

საქართველოში მოქმედი კომერციული ბანკები, ჭარბი ლიკვიდობის დროსაც კი, დიდი რიკს-ფაქტორის გამო გრძელვადიან კრედიტებს ერიდებიან, მით უმეტეს თუ ბიზნესი მცირეა ან საშუალო. შესაბამისად, ბანკებს ჭარბი ფული აქვთ, ეკონომიკა კი ფულის შიმშილს განიცდის - ეს უკვე ქართული საბაზრო ეკონომიკის რეალობაა. საქართველოს ეკონომიკაში გრძელვადიანი კრედიტების სიმწირე რომ აღმოფხვრას, მთავრობამ ფულის დაგრძელება გადაწყვიტა. ე.წ გრძელი ფულის პროექტის დედააზრი ასეთია: 2014 წელს სახელმწიფო ბანკებს 1%-ად 200 მილიონს ასესხებს, რათა ბანკებს მოტივაცია გაუჩინოს და იაფად ნაშოვნი ფულით ეკონომიკა ასევე იაფი და გრძელვადიანი რესურსით დააფინანსოს.

იდეა ერთი შეხედვით ნათელი და ლოგიკურია, თუმცა მისი აღსრულების მექანიზმი საკმაოდ ბუნდოვანია. საქმე ის არის, რომ სახელმწიფოს ბანკებისთვის გასაცემი იაფი რესურსი არა აქვს. ეს ფული რომ იშოვოს, ფინანსთა სამინისტრომ ჯერ  200 მილიონი ლარის შიდა ვალი უნდა აიღოს, რისთვისაც 2014 წლის განმავლობაში 200 მილიონი ლარის სახაზინო ობლიგაციებს გამოუშვებს. ობლიგაციებს კომერციული ბანკები სპეციალურ აუქციონზე შეიძენენ, რადგან ამ აუქციონზე წვდომა ბანკების გარდა, არავის აქვს. აღებულ თანხას,  სახელმწიფო კვლავ სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების შემსყიდველ  ბანკებში განათავსებს,  დეპოზიტების სახით, მაგრამ ერთი მკაცრი დათქმის საფუძველზე: სახელმწიფო (რომელიც სახაზინო ობლიგაციის შემსყიდველს  გარკვეულ პროცენტს უხდის) წაგებული რომ არ დარჩეს, ბანკი დეპოზიტზე ობლიგაციაში აღებული პროცენტის 1%-ით მეტს იხდის.  ერთი სიტყვით, სახელმწიფო ჯერ ფულს სესხულობს ბანკებისგან და მერე იმ ნასესხებ ფულს უკან ასესხებს ბანკს 1%-ად. ანუ, საბოლოო ჯამში ბანკი საკუთარ ფულს სესხულობს იაფად.  ამ სქემამ ფინანსისტებიც კი დააბნია. ამგვარი „იაფი“ სესხის სანაცვლოდ, სახელმწიფო ბანკებისაგან გრძელვადიანი კრედიტების გაცემას ელოდება. თუმცა, რამდენად გამოიყენებენ მოგებაზე ორიენტირენული ბანკები 1%-ად ნასესხებ საკუთარ ფულს, გრძელვადიანი, მაღალი რისკის შემცველი კრედიტების გასაცემად, ეს საკითხი ეკონომიკის ანალიტიკოსებს და ფინანსისტებს კითხვებს უჩენს. ფინანსთა სამინსტრო  არც კონტრაქტორ ბაკებს და არც მათთან დადებული სადეპოზიტო კონტრაქტების დეტალებს არ ახმოვანებს. არადა, 100 მილიონის ობლიგაცია უკვე გამოშვებულია, საიდანაც  87.8 მილიონი დეპოზიტებზე განთავსდა.

გრძელი ფულის მოგება-ზარალის მიახლოებული სურათი რომ შეიქმნას, bpn.ge-მა დეპოზიტზე უკვე განთავსებული 87 829 100 ლარის სავარაუდო მოგება გათვალა, როგორც სახელმწიფოსთვის, ისე ბანკებისთვის. აღნიშნული გრძელი ფულის მექანიზმით 87 829 100 ლარიდან  სახელმწიფო ჯამურად დაახლოებით 3 074 092- ის სარგებელს ნახავს. რაც შეეხება ბანკების მოგებას, თუ  დღესდღეობით ბიზნესსესხებზე არსებული საპორცენტო განაკვეთის მინიმუმს - 12%-ს ავიღებთ, ბანკი იმავე თანხიდან იმავე სქემით დაახლოებით 5 524 169 ლარის სარგებელს ნახავს, რაც სახელმწიფო მოგების ლამის ორმაგი თანხაა. ეს კი ანალიტიკოსებს აფიქრებინებს, რომ აღნიშნული ფულის დაგრძელების მიხვეულ-მოხვეული ლაბირინთი უფრო ბანკებისთვის იოლი ფულის მიწოდებას ჰგავს, ვიდრე ეკონომიკისთვის სასურველი გრძელვადიანი რესურსით მომარაგებას.

დიტრიხ მიულერი, „საქართველოს საინვესტიციო ჯგუფი+“-ის თანადამფუძნებლი მიიჩნევს რომ რაკი ბანკებმა საკუთარი ფული 1%-ად ისესხეს, ისინი წაგებაში არავითარ შემთხვევაში არ დარჩებიან და აღებულ ფულს მაღალ პროცენტში გაასესხებენ, რაც ბიზნესისთვის დიდი შეღავათი ვერ გამოვა. მიულერი არ გამორიცხვას, რომ ბანკებმა ეს ფული სულაც არ გაასესხონ ქართულ ეკონომიკაზე და საზღვარგარეთ მომგებიან პროექტებში დააბანდონ დაბალი რისკით, რაც გაცილებით მაღალ მოგებას მოუტანთ, ვიდრე ამას საქართველოში მაღალი რისკით გაცემული გრძელვადიანი სესხი მოიტანდა. მით უმეტეს, რომ პრაქტიკულად სახელმწიფო არ აკონტორლებს, რამდენად მიზნობრივად გასცემენ ბანკები დეპოზიტებზე დადებულ თანხას  და ამ თანხის განკარგვის სრული დისკრეცია ბანკებს მიანიჭა. მიულერს მიაჩნია, რომ ბანკი თავისუფალია, აღებული იაფი რესურსი  თავის შეხედულებისამებრ განკარგოს, სახელმწიფოს წინაშე ყოველგვარი ანგარიშგების გარეშე, რასაც კორუფციის სურნელი სდის. მისი აზრით, იმ ფონზე, როცა სულ მალე სახელმწიფო განვითარების ბანკი შეიქმნება ქვეყანაში, რომელიც სწორედ ეკონომიკის გრძელვადიანი ფინანსური რესურსით დახმარებას ისახავს მიზნად და რომლის კონტროლიც გაცილებით ადვილი და გამჭვირვალე იქნება, მიმდინარე გრძელი ფულის  გაუმჭვირვალე ინსტრუმენტის ამოქმედება სრულიად გაუგებარია.

„დარწმუნებული ვარ, რაღაც კორუფციული გარიგება დგას ამ ფულის დაგრძელების უკან, რადგან სქემის დეტალები დახურულია და ორივე მხარე პასუხისმგებლობისაგან თავისუფალია. გაუგებარია, როგორ მოხდება იმის მონიტორინგი, თუ როგორ გამოიყენეს ფული ბანკებმა. ცოტაც დაეცადათ და ამ ფულის გაშვება ეკონომიკაში განვითარების ბანკის მეშვეობით იქნებოდა შესაძლებელი, სადაც სახელმწიფოს კრედიტებზე სრული კონტროლი ექნება,“ - განმარტავს მიულერი.

სოსო არჩვაძე, ეკონომიკის ანალიტიკოსი სახემწიფოს მიერ შიდა ვალის აღებას მხოლოდ იმ შემთხევაში თვლის მიზანშეწონილად, თუ არსებობს კონკრეტული, მკაფიოდ გაწერილი პროექტი, სადაც მოხდება ამ ფულის დაბანდება. ამასთან, აღებული ვალის მოსალოდნელი ეფექტი, პროექტის მიმდინარეობის პარალელურად უნდა დაითვალოს და არა პოსტ-ფაქტუმ, რომ ნათელი იყოს მოგება-წაგება. აქედან გამომდინარე, არჩვაძეს სრულიად მიუღებლად მიაჩნია გრძელი ფულის დეტალების გასაიდუმლოება, რადგან ის სახელმწიფოს შიდა ვალის ფარგლებში აღებეული რესურსით ფინანსდება და სახელმწიფო ვალდებულია, ყველა დეტალი ბანკების კონტრაქტების ჩათვლით, მიაწოდოს საზოგადოებას.

„ეს სახელმწიფოს შიდა ვალია და უნდა იყოს მაქსიმალურად გამჭვირვალე, აუდიტის სამსახურს აქვს უფლება, იმ კომერციული სტრუქტურების ხარჯებში ჩაიხედოს, რომელიც მონაწილეობს ამ პროექტში და საზოგადოებამ უნდა იცოდეს ყოველი თეთრი სად დაიხარჯა, ამის კონტროლის მექანიზმი არსებობს და შესაძლებელია თუ მოინდომებენ,“ - ამბობს არჩვაძე. მას ვერ გაუგია, რატომ აიღო სახელმწიფომ ე.წ სახელმწიფო-კორპორაციის კურსი და იქცევა როგორც კორპორაცია, რომელიც არ ასაჯაროებს ინფორმაციას.

ნინო ფაცურია