ვინ არეგულირებს ფასს საწვავის ბაზარზე – კარტელი ისევ მუშაობს

ბოლო 3 თვეა საქართველოში საწვავის ფასები შეუქცევადად იზრდება და ის ჯერ ისტორიულ მაქსიმუმს, შემდეგ კი ყოველგვარ ფსიქოლოგიურ ნიშნულებს გადასცდა.საქართველოს ისტორიაში პირველად, ერთი ლიტრი ბენზინის ღირებულებამ 2.65 ლარს მიაღწია, რისი მიზეზიც, როგორც თავად იმპორტიორები აცხადებენ საერთაშორისო ტენდენციებია.

საინტერესოა, რამდენად შეესაბამება აღნიშნული არგუმენტი სიმართლეს და რა ფაქტორებმა გამოიწვია, საწვავის ფასის კოლოსალური ზრდა ქვეყანაში. საწვავზე ფასების ზრდა საქართველოში მაისის თვეში დაიწყო, ამის მიზეზად კი მსოფლიო ბაზრებზე ნედლი ნავთობის გაძვირება დასახელდა, ამ მომენტისათვის მართლაც ფიქსირდებოდა ნავთობზე ფასების მცირედი მატება. უფრო კონკრეტულად კი, ამ პერიოდში ნედლი ჭთI ტიპის ნავთობზე ფასი 3 დოლარით გაიზარდა, კომპანიებისთვის ეს საკმარისი აღმოჩნდა, რომ ფასები საცალო ქსელში დაუყოვნებლივ დაკორექტირებულიყო და საცალო ქსელში ფასები, მყისიერად გაიზარდა 3-5 თეთრით. თუმცა, ადგილობრივ ბაზარსა და მსოფლიო ტენდენციებს შორის კიდევ მრავალი და უფრო მასშტაბური შეუსაბამობებიც ფიქსირდება.

თუ მონაცემებს სიღრმისეულად ჩავშლით დავინახავთ, რომ თებერვლის თვეში ბარელის ფასი 59-61 დოლარის ფარგლებში მერყეობდა, ამ პერიოდში საქართველოში ერთი ლიტრი პრემიუმის (95ოქტ) შეძენა 2.29 ლარად იყო შესაძლებელი, ანუ იმაზე ძვირი ღირდა, ვიდრე მაისის თვეში, როდესაც ბარელი 70 დოლარზე იყო ასული. ამის შემდეგ, ანუ მაისიდან ივნისამდე, ნავთობზე და, შესაბამისად, “პლაცსზე” ფასების მატება გაგრძელდა, რაც კიდევ რამდენჯერმე გახდა საქართველოში საწვავის გაძვირების მიზეზი. მაგრამ როდესაც მაისის მეორე ნახევრიდან, ივნისის მეორე ნახევრამდე, ანუ ზუსტად ერთი თვის განმავლობაში ნავთობზე ჩვენ გვქონდა ფასზე მკვეთრად დაღმავალი ტრენდი და ბარელის ფასი 64 დოლარამდეც კი დაეცა, ეს ცვლილება, უკვე დადებითად არ ასახულა ადგილობრივ ბაზარზე, მეტიც მსოფლიო ბაზარზე დაღმავალი ტრენდის პარალელურად, ჩვენთან საწვავზე ფასები გაიზარდა კიდეც 3-5 თეთრით. ასევე, მნიშვნელოვანია, რომ აღნიშნულ 3 თვიან მონაკვეთში, სტაბილურობით ხასიათდებოდა ეროვნული ვალუტის კურსიც და ერთი დოლარის შეძენა საშუალოდ 2.44-2.45 ფარგლებში იყო შესაძლებელი.

რატომ ვერ არეგულირებს კონკურენცია ფასს

თავისუფალ და ღია ეკონომიკაში, როგორც წესი ფასწარმოქმნას, მოთხოვნა – მიწოდება და ბაზარზე სხვადასხვა ბიზნეს ოპერატორებს შორის კონკურენცია არეგულირებს. მაგრამ, საქართველოს შემთხვევაში, აღნიშნული მოდელი არ მუშაობს იმდენად, რამდენადაც ბაზარზე ჯანსაღი კონკურენცია, პრაქტიკულად არ არსებობს, ბაზარზე არის კარტელური შეთანხმებები და ეს კონკურენციის სააგენტოს, პირველად მოკვლევაშიც არის აღნიშნული.

ამჟამად ბაზარი გადანაწილებულია 6 ძირითად მოთამაშეზე, რომელთაც საერთო ბაზრის 70% -ზე მეტი უჭირავთ. მართალია ბოლო წლებში ბაზარზე, რამდენიმე ათეული ბიზნესოპერატორი შემოვიდა, მაგრამ მათი წილი იმდენად მცირეა, რომ პრაქტიკულად, ზეგავლენას ვერ ახდენენ საერთო სურათზე. ეს არც არის გასაკვირი თუ ამ 6 კომპანიის ურბანულ განლაგებას შევხედავთ. საქმე იმაშია, რომ არამც, თუ მცირე კომპანიას, არამედ მსხვილ ინვესტორსაც, რომ გაუჩნდეს აღნიშნულ ბაზარზე შემოსვლის სურვილი, ზემოთხსენებულ 6 კომპანიას, იმდენად აქვთ ბაზარი ათვისებული, რომ ახალ ბიზნეს ოპერატორს, მხოლოდ რეგიონებში ან დედაქალაქის პერიფერიებში ეძლევა ა/გ გახსნის საშუალება. თუ გავითვალისწინებთ, რომ საქართველოს ავტოპარკის 60% -ზე მეტი, დედაქალაქშია თავმოყრილი ახალ ბიზნესოპერატორს ნამდვილად არ ეძლევა ზემოთხსენებულ გიგანტებთან რეალურ კონკურენციაში შესვლის საშუალება.

სახელმწიფოს როლი ოლიგოპოლიურ ბაზრებთან მიმართებაში

ღია ეკონომიკის მქონე ქვეყანაში სახელმწიფო პირდაპირ და ხისტად ვერ ჩაერევა ბიზნეს სექტორის საქმიანობაში. ამ შემთხვევაში ერთადერთი ბერკეტი, რომელიც სახელმწიფოს ოლიგოპოლიის და კარტელის წინააღმდეგ გააჩნია ეს არის, კონკურენციის სააგენტო, რომელმაც ერთხელ უკვე იმუშავა ამ ბაზარზე მაგრამ უშედეგოდ. უფრო კონკრეტულად კი საწვავის ბაზრის ხელახალი მოკვლევა კონკურენციის სააგენტომ თითქმის ერთი თვის წინ დაასრულა და კომპანიებს, თავდაპირველად გამოწერილი საჯარიმო თანხა, თითქმის 18 – ჯერ შეუმცირა.

პირველი მოკვლევის შედეგებზე დაყრდნობით, კონკურენციის სააგენტომ 5 კომპანია, საქართველოს კონკურენციის კანონის დარღვევაში დაადანაშაულა და საერთო ჯამში 55 მლნ ლარით დააჯარიმა. აღნიშნული გადაწყვეტილება, ხუთივე ბიზნესოპერატორმა სასამართლოში გაასაჩივრა, თუმცა პირველი ინსტანციის სასამართლომ კონკურენციის სააგენტოს გადაწყვეტილება ძალაში დატოვა.

კომპანიებისთვის არც პირველი ინსტანციის გადაწყვეტილება, აღმოჩნდა დამაკმაყოფილებელი და მათ სასამართლოს გადაწყვეტილება, ზემდგომ ინსტანციებში გაასაჩივრეს. საერთო ჯამში, დავები 3 წელზე მეტ ხანს გაგრძელდა და კონკურენციის სააგენტოს კრახით დასრულდა. თუ პირველმა ინსტანციამ კონკურენციის სააგენტოს გადაწყვეტილება ძალაში დატოვა, შემდგომ ინსტანციებში, სასამართლომ კონკურენციის სააგენტოს მტკიცებულებები არასაკმარისად ცნო და სადავო საკითხის გადაუწყვეტლად, სააგენტოს 2015 წლის გადაწყვეტილება ბათილად ცნო, ასევე უწყებას საქმის გარემოებების ხელახალი მოკვლევა და ანალიზი დაავალა. თუმცა ახალი მოკვლევის შედეგები მნიშვნელოვნად არ განსხვავდებოდა, პირველადი მოკვლევისგან, რასაც ვერ ვიტყვით, კომპანიებისთვის გამოწერილ სანქციაზე, რომელიც ახალი მოკვლევით, თითქმის 18 -ჯერ შემცირდა. სააგენტოს აღნიშნული გადაწყვეტილება კომპანიებმა და ექსპერტულმა წრეებმა, სააგენტოს მარცხად და კომპანიების, კარტელური ქმედებებისთვის, მწვანე შუქად აღიქვეს და არც, თუ უსაფუძვლოდ, იმდენად რამდენადაც, გაუგებარია თუ რატომ შეამცირა კონკურენციის სააგენტომ საჯარიმო თანხა 18 -ჯერ მაშინ, როდესაც თითქმის არ შეცვლილა სააგენტოს ხელახალი მოკვლევის შედეგი.

არსებული მდგომარეობის შეფასება

ზემოთ მოყვანილი ფაქტებიდან კარგად ჩანს, რომ ადგილობრივი საწვავის ბაზარი მნიშვნელოვნად არის აცილებული, როგორც საერთაშორისო ტენდენციებს, ისე ყოველგვარ ჯანსაღ ეკონომიკურ პროცესებს, შესაბამისად რამდენიმე კომპანია საკუთარ წესებს კარნახობს, როგორც სახელმწიფოს, ისე საზოგადოებასა და მთელს ქვეყანას, სწორედ ეს არის ქვეყანაში საწვავის კოლოსალური გაძვირების მთავარი მიზეზი, რომელიც საკმაოდ მძიმედ ისახება ქვეყნის, ისედაც რთულ სოციალურ ფონზე. კონკურენციის სააგენტოს უკანასკნელმა

გადაწყვეტილებებმა, ზოგადად ამ სააგენტოს საქმიანობამ და ბოლო პერიოდში აღნიშნულ ბაზარზე განვითარებულმა მდგომარეობა ნათლად აჩვენა, რომ ცენტრალური ხელისუფლება ერთის მხრივ თვალს ხუჭავს კონკურენციის სააგენტოს უსუსურობაზე, ხოლო მეორეს მხრივ, ასევე თვალდახუჭულ პოზიციაშია, თავად ნავთობპროდუქტების იმპორტიორ კომპანიებთან მიმართებაშიც და აძლევს მათ უფლებას საკუთარი “თამაშის” წესები შესთავაზოს მთელს ქვეყანას.

პაატა თურქია

წყარო: „ბანკები და ფინანსები"