მომხმარებლების უფლებების შელახვა და ბარიერი ქართული პროდუქციისთვის - რა წესებით თამაშობენ ქსელური მარკეტები

ალბათ, არაერთხელ გქონიათ შემთხვევა, რომ შესულხართ რომელიმე მსხვილ სუპერმარკეტში და ვერ აღმოგიჩენიათ თქვენთვის სასურველი კომპანიის მიერ წარმოებული პროდუქტი, სამაგიეროდ, შემოუთავაზებიათ მისი კონკურენტის მიერ გამოშვებული პროდუქტი. სხვა ბრენდის სუპერმარკეტში კი, ყველაფერი პირიქით არის. მოკლედ, თქვენთვის სასურველი, რამდენიმე დასახელების პროდუქტის საყიდლად შესაძლოა, მოიაროთ სხვადასხვა ბრენდების სუპერმარკეტი და საყიდლები „ფაზლივით“ ააწყოთ - ერთს იყიდით ვთქვათ, მხოლოდ „ორ ნაბიჯში“, მეორეს მხოლოდ „კარფურში“, მესამეს მხოლოდ „სპარში“ და ა.შ.

ამის მიზეზი ის თამაშის წესებია, რომლებიც ქსელურმა მარკეტებმა დააწესეს.

პროდუქციის შეტანის გადასახადი (ე.წ. ლისტლინგი), „ქეშბექი“, ექსკლუზიური ფასდაკლება, მარკეტინგული ბიუჯეტის შეთანხმება, გაყიდვების წინასწარ განსაზღვრული გეგმის შესრულება - ეს იმ მოთხოვნების მცირე ჩამონათვალია, რომელსაც ქსელური მარკეტები მწარმოებლებს უყენებენ.

მსხვილი ბიზნესს (წარმოება) მეტ-ნალებად აქვს იმის ფინანსური რესურსი, რომ ამ თამაშის წესებს აყვეს. ყველაზე მძიმე დღეში არიან საშუალო და მცირე მეწარმეები, განსაკუთრებით ისინი, ვინც ქართულ პროდუქციას აწარმოებენ.

რეალურად, ქვეყნის განვითარება და თითოეული მოქალაქის კეთილდღეობა დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორ განვითარდება ქართული წარმოება. ეს ოფიციალურადაც არის გაცხადებული და სახელმწიფო ამას ხელს უწყობს პროგრამით „აწარმოე საქართველოში.“ თუმცა, საბოლოოდ ვიღებთ შემდეგ სურათს: ქართული პროდუქციის მწარმოებლებისთვის განვითარების ერთ-ერთ მთავარ ბარიერად რჩება სწორედ ქსელური მარკეტების მიერ თავსმოხვეული თამაშის წესები, რადგან თუ შენი პროდუქტის რეალიზება ვერ მოახდინე, წყალში ჩაყრილია კონკრეტული მეწარმის შრომა თუ ინვესტიცია და სახელმწიფოს დახმარებაც. მხოლოდ „ლისტინგის“ გადასახადი იმდენად დიდია, რომ მეწარმეს სუპერმარკეტში „შესვლა“ აღარ უღირს.

როგორც სავაჭრო სფეროს სპეციალისტები აღნიშნავენ, ამ კუთხით ყველაზე უფრო აგრესიული „ორი ნაბიჯი“ და „კარფურია“, რომლებიც დომინანტურ პოზიციებს იყენებენ და პროდუქციის განთავსების სანაცვლოდ, უფრო მაღალ მოთხოვნებს აწესებენ.

არის შემთხვევებიც, როდესაც სუპერმარკეტი კონკრეტულ მიმწოდებელს უთანხმდება, რომ - „შენ ფული გადამიხადე და სხვას არ შემოვიყვან“. მაგალითად, სწორედ ამ შეთანხმების გამო, დღემდე „ორ ნაბიჯში“ არ იყიდება „კოკა-კოლა“, ქსელის დახლები კი სხვა კომპანიის მიერ წარმოებულ გამაგრილებელ სასმელებს უკავიათ.

"კოკა-კოლა ბოთლერს ჯორჯიას" დამფუძნებელი თემურ ჭყონია აცხადებს, რომ ქსელი მომხმარებლის მოთხოვნებს არ ითვალისწინებს და კომპანიას მისთვის მიუღებელ გადასახადს უწესებს. ეს კი ბიზნესმენის აზრით, პირველ რიგში მომხმარებელს და თავად ქსელის იმიჯს აზარალებს.

როგორც მეწარმეები აცხადებენ, ქსელებში ე.წ ლისტინგის გადასახადი ინდივიდუალურია და 5000-დან 10 000 ლარამდე მერყეობს. საშუალო და მცირე მეწარმეებს ამ თანხების გადახდა უჭირთ და იძულებული არიან საკუთარი პროდუქცია მცირე მაღაზიებში განათავსონ, ან ონლაინ გაყიდვები აწარმოონ.

როგორც კომპანია „ცომის“ დამფუძნებელი ნიკოლოზ სარაჯევი ამბობს, წარმოების საწყის ეტაპზე, მის ერთ-ერთ მთავარ მიზანს მაღაზიათა ქსელებში შესვლა წარმოადგენდა, თუმცა რითეილ ბაზარზე იმდენად მიუღებელი პირობები დახვდა, იძულებული გახდა საკუთარი საფირმო მაღაზია გაეხსნა.

მისი თქმით, დამწყები ბიზნესისთვის, ქსელური მაღაზიების პირობები არახელსაყრელია. მეწარმეს ამის კონკრეტულად მაგალითად „კარფური“ მოჰყავს, სადაც პროდუქციის შეტანის სანაცვლოდ 10 000 ლარის დეპოზიტზე დასმას ითხოვენ.

„დეპოზიტის თანხა ინდივიდუალურია. თუ იმავე პროდუქციას სხვა კომპანიებიც აწარმოებენ, გადასახადი უფრო მეტია. მაგალითად, „კარფურის“ შემთხვევაში ეს იყო 1000 ლარი და იქიდან გამომდინარე, რომ მას 10 ფილიალი აქვს 10 000 ლარი უნდა გადამეხადა. მართალია, ეს „დაძინებული“ თანხაა, რომელიც კონტრაქტის ვადის ამოწურვის შემდეგ, წესით, უკან გიბრუნდება, მაგრამ დამწყები მეწარმისთვის ამის გადახდა რთულია. მითუმეტეს, რომ როგორც ვიცი, უკან დაბრუნებაც დროში იწელება.

კიდევ ერთი დაბრკოლებაა პროდუქციის ფასი. ქსელური მარკეტები ითხოვენ, რომ მათთან რამდენიმე პროცენტით ნაკლებ ფასად შეიტანო. გარდა ამისა, ან საერთოდ არ უნდა მოახდინო შენი პროდუქციის თვითრეალიზება, ან ქსელურ მარკეტში რა ფასსაც დაადებენ, შენც მინიმუმ იგივე ფასად უნდა გაყიდო. ამას ემატება კლიენტის მიერ დაზიანებული პროდუქცია, რასაც ხელშეკრულებით გავალდებულებენ, რომ უკან დაიბრუნო. თუმცა რეალურად კლიენტმა დააზიანა, თუ იქ მომუშავე პერსონალმა, ვერავინ გაიგებს. ესეც საკმაოდ დიდი ზარალია მცირე მეწარმეებისთვის. განსაკუთრებით ისეთი პროდუქციის შემთხვევაში, რომელიც ადვილად დაზიანებადია“,-აცხადებს ნიკოლოზ სარაჯევი.

კომპანია „ჭკვიანი თხილი“ ქსელურ მარკეტებში შესვლას დღესაც ცდილობს, მანამდე კი საკუთარი პროდუქციის რეალიზაციას მხოლოდ ონლაინ გაყიდვებისა და რამდენიმე პატარა მაღაზიის საშუალებით ახერხებს.

„ქსელურ მარკეტებში მოხვედრა მარტივია, თუ გაქვს ფული. იმისთვის, რომ ქსელურ მარკეტში მოხვდე, სტანდარტულად დაწესებულია 5000, 7000 ლარი. გარდა ამისა, უნდა გადაიხადო „ქეშბექები“, კონკრეტული სივრცეები იყიდო, რაღაც მარკეტინგული აქტივობები განახორციელო და ა.შ. მიუხედავად ამდენი სირთულისა, მაინც ყველანაირად ვეცდებით, რომ რითეილში შევიდეთ, თუმცა როდის გადავლახავთ ამ ბარიერებს, არ ვიცი“,-აცხადებს „ჭკვიანი თხილის“ ერთ-ერთი დამფუძნებელი ნინო ანდრიაძე.

რითელ ბაზარზე მოხვედრის სირთულეებზე საუბრობს ქართული დაფასოებული თათარის მწარმოებელი კომპანია „გრეიფის“ დამფუძნებელი დავით რამაზაშვილიც.

„ამ კუთხით საკმაოდ დიდი გამოცდილება გვაქვს. მიუხედავად იმისა, რომ ამჟამად ჩვენი პროდუქცია რამდენიმე ქსელში იყიდება, აქამდე ძალიან რთული გზა გავიარეთ. მარკეტებს თავისი პოლიტიკა აქვთ, რომელიც განსხვავდება ერთმანეთისგან. ცნობილი ქსელები პროდუქციის შეტანაზე ითხოვენ გარკვეულ გადასახადს. მაგალითად, ერთ-ერთ მარკეტში ეს თანხა იყო 10 000 ლარი და ზევით. გააჩნია რამდენი სახეობის პროდუქცია შეგაქვს. რაც მეტი ასორტიმენტია, მით უფრო ძვირდება გადასახადი. საკმაოდ რთულია მცირე მეწარმეებისთვის ამის გადახდა. ერთ-ერთ ქსელთან ძალიან დიდი დრო დამჭირდა მოსალაპარაკებლად, რომ ეს თანხა შეემცირებინათ. ბოლოს როგორც იქნა, მოლაპარაკებით და ნაცნობების ჩარევით მოვახერხე, რომ რეალიზებული თანხიდან ნელ-ნელა გაექვითათ და ერთიანიად ჯიბიდან არ გადამეხადა“,-აცხადებს დევით რამაზაშვილი.

ჩაი „გურიელის“ დამფუძნებელი მიხეილ ჭკუასელი ამბობს, რომ მსგავსი მოთხოვნები ადგილობრივი მცირე წარმოებისთვის „გადაულახავი ბარიერია“. ასეთ არაკონკურენტულ გარემოში კი გარდა წარმოებისა, პირველ რიგში, თავად მომხმარებლები ზარალდებიან, რომელთაც პროდუქციაზე ხელმისაწვდომობა ეზღუდებათ.

„ჩვენი საქმიანობა 2010 წელს დავიწყეთ და მაშინ იმდენად მძიმე მდგომარეობა კიდევ არ იყო, როგორც დღეს. თუ დამწყები ბიზნესი ხარ, პრაქტიკულად, შეუძლებელია ქსელურ მაღაზიებში შესვლა, რადგან ძალიან დიდ მარკეტინგულ დანახარჯებთანაა დაკავშირებული. პირველ ეტაპზე ეს არის ე.წ ლისტინგის გადასახადი. ძირითად თაროზე განთავსება პრაქტიკულად შეუძლებელია, უნდა დაიწყო პრომო თაროებით და დამატებით ადგილებზე გაყიდვებით, რაც, რა თქმა უნდა, თანხა ჯდება. მერე ითხოვენ დიდი მოცულობის ფასდაკლებას პროდუქციაზე, ხშირ შემთხვევაში, ექსკლუზიურ ფასდაკლებებსაც. ამას ემატება მარკეტნიგული ბიუჯეტის შეთანხმება, ანუ იღებ ვალდებულებას, რომ მარკეტინგში დახარჯავ გარკვეული მოცულობის თანხას. გარდა ამისა, ქსელში გაძლევენ საგამოცდო ვადას და კონკრეტული ოდენობის გაყიდვები უნდა დააგროვო, რომ შემდეგ ძირითად თაროზე მოგცენ შესაბამისი წილი. პირდაპირ ვამბობ, რომ დამწყები ბიზნესითვის ეს არის შეუძლებელი.

აქ მერე ერთვება პირადი ურთიერთობები და ნაცნობობა. ასევე, რომელიღაც მენეჯერის ან მმართველი რგოლის კეთილგანწყობა შენს მიმართ და ა.შ. თუ ეს ფაქტორიც ვერ გამოიყენე, მერე იძულებული ხდები შენი პროდუქცია რომელიმე ერთ ქსელს შესთავაზო და ექსკლუზიურ პირობებზე შეუთანხმდე“,- აცხადებს მიხეილ ჭკუასელი.

რა არის გამოსავალი....

იმ ვითარებაში, როდესაც ქვეყანაში „აწარმოე საქრთველოს“ ფარგლებში არაერთი სრატაპის ხელშეწყობა და მცირე წარმოების გაფართოვება მოხდა, ბიზნესმენები აცხადებენ, რომ აუცილებელია რეალიზაციის თვალსაზრისით, თანაბარკონკრენტული გარემოს შექმნაც. აღნიშნულ ვითარებაში კი ეს შეუძლებელია.

ჩაი „გურიელის“ დამფუძნებელი ფიქრობს, რომ აქ უნდა მოიძებნოს ისეთი ფორმულა, რომელიც ორივე მხარისთვის იქნება მომგებიანი და მისაღები.

„მიმაჩნია, რომ ადგილობრივი მწარმოებლისთვის, ვინც ქვეყანაში დამატებით ღირებულებას ქმნის ნებისმიერი ფორმით, დაფასოებას აკეთებს თუ თავად აწარმოებს პროდუქტს, არ უნდა იყოს დაწესებული ე.წ ლისტინგის გადასახადი. ამასთან, უნდა არსებობდეს გარკვეული სოლიდარობა და თავად ქსელებს უნდა ჰქონდეთ ეს ადგილობრივი მწარმოებლების მიმართ. ამ ვითრებაში, როდესაც საქმე ეხება პროდუქციის შეზღუდვას, იწვევს მომხმარებლის ინტერესების შელახვას“,-აცხადებს მიხეილ ჭკუასელი.