საქართველოს ეკონომიკა კრიზისის ზღვარზეა

"საქართველოს პრაქტიკულად ყველა სავაჭრო პარტნიორი ქვეყნის ვალუტა გაუფასურდა"

ლევან ქისტაური, ეკონომიკის დოქტორი:

საქართველოს ეკონომიკის პრობლემები ამ ეტაპისათვის ლარის დევალვაციაში, ფასების ზრდასა და ეკონომიკური ზრდის ტემპების შემცირებაში გამოიხატება. აშკარაა სავალუტო კრიზისი და უმოქმედობის შემთხვევაში იგი შესაძლებელია საბანკო და მწვავე ეკონომიკურ კრიზისში გადაიზარდოს. პრობლემის მიზეზი საგადამხდელო ბალანსის წონასწორობის დარღვევაა. ეს პირველ რიგში განპირობებულია საგარეო ეკონომიკური ფაქტორებით, შიდა ფაქტორებმა კი ხელი შეუწყო "საგარეო შოკის"  მიმართ ეროვნული ეკონომიკის მგრძნობიარობის გაზრდას.

მოკლედ მიმოვიხილოთ საქართველოს მეზობელი და ძირითადი პარტნიორი ქვეყნების ეკონომიკური რეალობა:

რუსეთი

- 2014 წ. დასაწყისიდან დღემდე რუსული რუბლის კურსი აშშ დოლართან მიმართებაში დაახლოებით 100%-ით დაეცა და დღეისათვის 62 რუბლის ფარგლებშია. მას შემდეგ, რაც უსეთის ცენტრალურმა ბანკმა რუბლის კურსის სტაბილიზაციის მიზნით სავალუტო რეზერვებიდან პირდაპირ და არაპირდაპირ დაახლოებით 100 მლრდ აშშ დოლარი დახარჯა, 2014 წ. 16 დეკემბერს საბაზისო განაკვეთი 18%-მდე გაიზარდა (მ.წ. 2 თებერვალს 16%-მდე შეამცირა). გადაიხედა 2015 წ. ეკონომიკის ზრდის პროგნოზი - ეკონომიკის ვარდნა (რეცესია) 15%, ინფლაცია 20%, მთავრობამ კი საბიუჯეტო ხარჯების 10%-იანი შემცირება გამოაცხადა.

უკრაინა - გასული ერთი წლის განმავლობაში უკრაინული გრივნას დევალვაციამ 350%-ს მიაღწია და დღეისათვის 1 აშშ დოლარი 26 გრივნას ფარგლებშია. 2014 წ. ინფლაცია 25%, 2015 წ. საპროგნოზო ინფლაცია 26%, ეკონომიკის ვარდნა 15%.

მოლდოვა - მოლდოვური ლეის კურსი მიმდინარე წლის 1 იანვრიდან 26%-ით დაეცა. მანამდე (2014 წ. განმავლობაში) ლეი 19.6%-ით გაუფასურდა. ეროვნული ვალუტის მხარდაჭერის მიზნით მოლდოვის ეროვნულმა ბანკმა (მებ) 2014 წ. ნოემბერ-დეკემბერში რეფინანსირების განაკვეთი 3.5%-დან 6.5%-მდე გაზარდა და სავალუტო ბაზარზე დაახლოებით 200 მლნ დოლარის ინტერვენცია განახორციელა. 2015 წლის დასაწყისიდან მებ-მა ლეის კურსის მხარდაჭერისათვის რეზერვებიდან დამატებით 140 მლნ აშშ დოლარი გაყიდა, იანვრის ბოლოს რეფინანსირების განაკვეთი 8.5%-მდე, ხოლო 17 თებერვალს გამართულ რიგგარეშე სხდომაზე კი 13.5%-მდე აწია. მიმდინარე წლის განვლილ პერიოდში ინფლაციამ დაახლოებით 2% შეადგინა, შემცირებული იქნა 2015 წლის ეკონომიკური ზრდის პროგნოზი 4%-დან 0%-მდე, განიხილება ბიუჯეტის სეკვესტრი.

აზერბაიჯანი

- აზერბაიჯანის ცენტრალურმა ბანკმა 2014 წლის აგვისტოდან მანათის კურსის სტაბილიზაციისათვის 2.5 მლრდ აშშ დოლარზე მეტი დახარჯა. თებერვლის დასაწყისში აცბ-მა უარი თქვა აზერბაიჯანული მანათის აშშ დოლართან მიბმაზე. 2015 წ. 21 თებერვალს აზერბაიჯანის მანათის კურსი 1 აშშ დოლარი - 0.78 მანათიდან 1 აშშ დოლარი - 1.05 მანათამდე დაეცა (დევალვაცია 33%). ინფლაციური მოლოდინი მკვეთრად მატულობს, ხოლო ეკონომიკური ზრდის პროგნოზი შემცირებისკენ კორექტირდება.

სომხეთი - უკანასკნელი 3 თვის განმავლობაში სომხური დრამის კურსი აშშ დოლართან მიმართებაში დაახლოებით 12%-ით დაეცა, დღეისათვის 1 აშშ დოლარი 479 დრამს უდრის. ეროვნული ვალუტის კურსზე ზეწოლის შემცირების მიზნით სომხეთის ცენტრალურმა ბანკმა (სცბ) სავალუტო ინტერვენციების პარალელურად რეფინანსირების განაკვეთი ჯერ 9.5%-მდე, შემდეგ კი 10.5%-მდე აწია. 2015 წელს ეკონომიკური ზრდის პროგნოზი დაკორექტირდა 0%-ის ფარგლებში, სავარაუდო ინფლაცია 9% (დაგეგმილი 4% ნაცვლად).

თურქეთი

- 2014 წ. დასაწყისიდან თურქული ლირა დაახლოებით 12%-ით გაუფასურდა (დღეისათვის 1 აშშ დოლარი 2.45 ლირა). 2014 წლის გეგმური 5%-იანი ინფლაციის ნაცვლად დასრულდა 8.2% ინფლაციით, მიმდინარე წლის ინფლაციის პროგნოზი 9%, ეკონომიკის ზრდის ტემპები შემცირებული.

ყაზახეთი

- ყაზახურმა ტენგემ 20%-იანი დევალვაცია ჯერ კიდევ 2014 წლის თებერვალში განიცადა. რუბლის კურსის ყოველი 10%-იანი ვარდნა ყაზახეთის სავაჭრო ბალანსს დაახლოებით 2.5 მლრდ აშშ დოლარს აკარგვინებს. ექსპერტები ელოდებიან ტენგეს შემდგომ დევალვაციას, ინფლაციის მკვეთრ ზრდას და ეკონომიკის შემცირებას.

ამასთანავე, უნდა გავითვალისწინოთ, რომ უკანასკნელი 1 წლის განმავლობაში ევროს კურსი აშშ დოლართან მიმართებაში დაახლოებით 15%-ით დაეცა. აშშ-ს ფედერალურმა სარეზერვო ბანკმა 2014 წ. ბოლოს შეწყვიტა ეროვნული ეკონომიკის სტიმულირების ე.წ. "რაოდენობრივი შერბილების პროგრამა", 2015 წლის მეორე ნახევრიდან გეგმავს საპროცენტო განაკვეთის გაზრდას, ხოლო ევროპის ცენტრალური ბანკი ახლა იწყებს მსგავსი სტიმულირების პროგრამის განხორციელებას, რაც ევროკავშირის ეკონომიკაში ყოველთვიურად დაახლოებით 60 მლრდ ევროს ინექციას გულისხმობს.

მთლიანობაში, როგორც ვხედავთ, საქართველოს პრაქტიკულად ყველა სავაჭრო პარტნიორი ქვეყნის ვალუტა გაუფასურდა. შესაბამისად, ტურისტულმა ნაკადმა საქართველოში იკლო არა იმდენად შიდა მიზეზებით, არამედ პირველ რიგში იმიტომ, რომ პოტენციური ტურისტებისთვის საქართველოში ვიზიტი გაძვირდა, ექსპორტის კლების მთავარი მიზეზი ადგილობრივი საექსპორტო საქონლის გაძვირებაა იმპორტიორის ბაზარზე, ფულადი გზავნილების კლების მიზეზი რუსეთში, უკრაინასა და მსგავს ქვეყნებში მყოფი ჩვენი თანამემამულეების აშშ დოლარში დენომინირებული შემოსავლების კლებაა და ა.შ. მთავარ შიდა ფაქტორად კი უნდა ჩაითვალოს ის, რომ საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა და მთავრობამ დროულად ვერ მოახდინეს საგარეო შოკების იდენტიფიცირება, ანალიზი და ადეკვატური რეაგირება.

მდგომარეობა რთულია და სასწრაფო რეაგირებას მოითხოვს, თუმცა საჭირო არ არის სიტუაციის პოლიტიზება და აჟიოტაჟური განწყობის შექმნა, არც ველოსიპედის გამოგონებაა საჭირო, არც საგანგებო "საბჭოების", "კომიტეტებისა" თუ "კომისიების" შექმნა. საჭიროა ფულად, საკრედიტო და ფისკალური მიმართულებით ტექნოკრატიული ღონისძიებების სასწრაფო გატარება. იმის გათვალისწინებით, რომ შესაბამისი საბიუჯეტო და ფისკალური გადაწყვეტილებების მიღება ობიექტურად გარკვეულ დროს საჭიროებს, სიტუაციაზე ოპერატიული რეაგირება ეროვნულმა ბანკმა უნდა მოახდინოს, კერძოდ:

1. სებ-მა ბაზარს უნდა აჩვენოს, რომ მზადაა რადიკალური გადაწყვეტილებების მისაღებად და უნდა გაზარდოს მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი (რეფინანსირების განაკვეთი) მინიმუმ 6.5%-მდე;

2. სებ-მა უნდა განახორციელოს მინიმალური სარეზერვო მოთხოვნების განაკვეთის გაზრდა სულ ცოტა 1%-ული პუნქტით კომერციული ბანკების მიზიდული სახსრების ვადიანობის და ვალუტის სახეობების მიუხედავად;

3. სებ-მა უნდა გადახედოს სადეპოზიტო სერტიფიკატების ემისიის კალენდარს, გაააქტიუროს ოპერაციები ღია ბაზარზე, გაზარდოს ემისიის მოცულობა (სავარაუდოდ, მინიმუმ 2-ჯერ) და აწიოს საპროცენტო განაკვეთის ჭერი (სავარაუდოდ, 7.5%-ის ფარგლებში). სებ-მა უკან არ უნდა დაიხიოს მოსალოდნელი ფინანსური ზარალის შიშით და უნდა უზრუნველყოს ფინანსური ბაზრიდან საშუალოვადიანი ლიკვიდობის ოპერატიული ამოღება და მოქნილი მართვა;

4. სებ-მა ლარის კურსის ახალი რეალობის და მოსალოდნელი ექვილიბრიუმის გათვალისწინებით განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიაქციოს საბანკო ზედამხედველობას, ჩაატაროს წამყვანი საბანკო დაწესებულებების "სტრეს ტესტები". არსებული შიდა და გარე ფაქტორების და ტენდენციების გათვალისწინებით უნდა შეისწავლოს და გააანალიზოს კომერციული ბანკების გადახდისუნარიანობის და ლიკვიდობის პოზიციები, თვალი ადევნოს ღია სავალუტო პოზიციის ლიმიტს;

პარალელურად:

1. მთავრობამ და სებ-მა ურთიერთშეთანხმებით უნდა გადახედონ 2015 წლის მიზნობრივ ინფლაციას (5%) და, სავარაუდოდ, იგი უნდა განისაზღვროს 9%-ის ფარგლებში;

2. მთავრობამ უნდა გადახედოს 2015 წლის ეკონომიკური ზრდის მაჩვენებელს და, ჩვენი გათვლებით, იგი უნდა შემცირდეს 3.5%-მდე;

3. 2015 წლის ეკონომიკური ზრდის და ინფლაციის ახალი პარამეტრების (შესაბამისად, 3.5% და 9%) გათვალისწინებით გადახედილი უნდა იქნეს 2015 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტი (შემოსავლები და ხარჯები) შემცირების კუთხით (ჩვენი ვარაუდით, დაახლოებით 300 მლნ ლარით);

4. გადახედილი უნდა იქნეს 2015 წლის ბიუჯეტის არა მხოლოდ საერთო პარამეტრები, არამედ საბიუჯეტო ხარჯების პრიორიტეტები მუხლობრივ ჭრილში და რადაც უნდა რთული და არაპოპულარული იყოს, მაქსიმალურად უნდა შეიკვეცოს სუბსიდიები, "არამწარმოებლური" ხარჯები;

5. მთავრობამ ყველაფერი უნდა იღონოს უცხოური ინვესტიციების მაქსიმალური შემოდინების უზრუნველსაყოფად. ამ მიმართულებით მან ინვესტორებს უნდა შესთავაზოს "მზა" საინვესტიციო პროექტები და გადადგას სხვა აქტიური ნაბიჯები;

(ჩვენი პროგნოზით, 2015 წელს ქვეყნის ეკონომიკისათვის საჭიროა დაახლოებით 1.5 მლრდ აშშ დოლარის ინვესტიცია);

ბოლოს დავსძენთ, რომ დღევანდელ ეტაპზე ქვეყნის ეკონომიკისათვის და მოსახლეობისათვის მონეტარული სტაბილურობა უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ეკონომიკური ზრდა, შესაბამისად, ვფიქრობთ, რომ დრო არ ითმენს და რაც უფრო დავაგვიანებთ ზემოთ აღნიშნული თუ სხვა ზომების გატარებას, მდგომარეობა კიდევ უფრო დამძიმდება, ნეგატიური ეფექტი გაიზრდება, შედეგი კი უფრო მტკივნეული იქნება.

წყარო: გაზეთი "რეზონანსი"